Gastblog door Leon Janssens.

In 2019 kondigde de Britse regering aan dat iedereen die een pornowebsite bezocht vanuit het Verenigd Koninkrijk vanaf 15 juli 2020 zijn leeftijd zou moeten bewijzen. Die wetgeving was erg onpopulair en technisch gezien een huzarenstukje. Aan de hand van een VPN (Virtual Private Network) kunnen internetgebruikers digitale landsgrenzen immers eenvoudig omzeilen. Uiteindelijk werd de regelgeving afgevoerd nog voor ze in werking trad.

Ook in de negentiende eeuw zorgden technologische ontwikkelingen ervoor dat pornografen (en hun producten) in steeds grotere getalen landsgrenzen overstaken. Deze internationalisering van de porno-industrie stelde het toenmalige politieke bestel voor een groot probleem. In de meeste Europese landen bestond er namelijk een verbod op het produceren, verspreiden of tentoonstellen van pornografie.

De vervolgingsproblematiek

Op 19 oktober 1912 vielen politieagenten de krantenwinkel van Jean Baptiste binnen in het station van Hollerich in Luxemburg. Ze slaagden erin een ‘aanzienlijke hoeveelheid’ foto’s met ‘volledig naakte’ mannen en vrouwen in ‘smerige losbandige houdingen’ in beslag te nemen. Jean bekende. Hij had wel ‘meer’ van dit soort ‘pornografische producten’ verkocht. Deze foto’s had hij in september van een onbekende gekocht die in het gezelschap was van Peter Hackmann, een Belg die een postkaartenfabriek uitbaatte in Luxemburg. De politie deed een huiszoeking bij Peter. Ze vonden geen foto’s, maar ze konden wel een verklaring lospeuteren bij Peters vrouw Clara. Zij vertelde dat de onbekende man die Jean beschreef haar schoonbroer was: Gerard Hackmann. Hij was fotograaf in België en had haar en haar man ‘toevertrouwd’ dat hij ‘in functie’ van zijn beroep ‘soms’ zulke foto’s maakte die hij dan aan ‘gunstige prijzen’ kon doorverkopen.

In de periode voor 1910 zou het onderzoek hier waarschijnlijk zijn gestopt. Het was moeilijk om producenten van pornografisch materiaal te vervolgen wanneer die in een ander land woonden. Dat probleem werd vaak besproken op congressen over pornografie. Zo stelde de Belgische vertegenwoordiger op het Congrès contre la mauvaise littérature in 1893 dat: ‘de slechte boeken die gemaakt worden in België bijna allemaal bedoeld zijn voor de export’. Het probleem werd erg scherp geformuleerd op een ander congres in 1908: ‘De handel [in pornografie] is internationaal, juist om de vervolgingen, huiszoekingen en inbeslagnames te voorkomen die het gevolg zouden zijn als het [de handel] nationaal zou zijn’. Er moest dus een internationale oplossing komen om het pornoprobleem aan te pakken.

Oorlog aan den pornografie

Op 4 mei 1910 ondertekende België samen met de Verenigde Staten, Brazilië, Frankrijk, Rusland, het Verenigd Koninkrijk en Luxemburg het ‘akkoord voor de onderdrukking van de circulatie van obscene publicaties’. Een van de afspraken was dat er een betere samenwerking moest komen tussen de gerechtelijke instanties van de deelnemende landen. Voor de fotograaf Gerard was deze samenwerking slecht nieuws; nog geen week na de inval bij Jean stond de Luxemburgse onderzoeksrechter in contact met de procureur-generaal van Arlon. Die liet Gerard op 31 oktober 1912 arresteren en ondervragen door de politiecommissaris van Athus.

De haast en de ernst in deze zaak doen vermoeden dat er toch iets meer aan de hand was dan ‘soms eens’ wat foto’s zoals Gerard beweerd had. Wat bleek? De vader van Gerard en Peter, Johan Hackmann, was douanier te Athus. Met een douanier als vader, een fotograaf als zoon en een andere zoon met een drukkerij net over de grens was dit misschien een extra verdachte familie voor het Belgische gerecht. Kneep vader Hackmann een oogje dicht wanneer zijn zoon de grens overstak met een koffer vol pornografische foto’s? Of was het een goed georganiseerd familiebedrijf?

We zullen het nooit weten. Wat we wel weten is dat pornografen moeilijker hun gang konden gaan na het akkoord van mei 1910. De communicatie tussen de verantwoordelijke diensten van verschillende landen nam sterk toe. Er werden lijsten uitgewisseld met potentiële verdachten, verdachte post uit het buitenland werd geanalyseerd en het verblijf van verdachte Belgen in het buitenland werd nauwlettend in de gaten gehouden. Al deze nieuwe maatregelen konden echter niet helpen bij het vervolgen van Gerard. Bij zijn arrestatie ontkende hij alle feiten en er werd uiteindelijk geen belastend materiaal gevonden. In november van 1910 besloot de procureur des Konings dat er onvoldoende belastend materiaal was om Gerard te vervolgen.

Omwille van de gevoeligheid van dit thema werd er gekozen om alle betrokkenen een pseudoniem te geven.

Meer lezen?

Annie Stora-Lamarre, L’enfer de la IIIe République: censeurs et pornographes 1881-1914, Paris: Imago, 1990.

Leon Janssens is als aspirant van het FWO verbonden aan de onderzoeksgroep Moderniteit en Samenleving 1800-2000 van de KU Leuven. Hij bestudeert de angst voor pornografie op het einde van de negentiende eeuw.