Maandelijks archief: november 2019

70 jaar smullen op CM-kamp

Begin jaren 1950 met de Christelijke Mutualiteiten op vakantie naar Zwitserland betekende voor veel jongeren een avontuur, een eerste buitenlandse reis. De keuken was ‘van bij ons’ en Belgische vrijwilligers stonden achter de kookpotten. Met ‘goestingskes’ werd geen rekening gehouden. Het voedsel moest krachtig, overvloedig en gezond zijn, Toch zijn het vooral de Zwitserse chocolade en de geitenmelk, gedronken bij een geitenboer tijdens een bergwandeling, die bleven hangen in de herinneringen van de vakantiegangers. De toon voor de volgende zeventig jaar was gezet.

Met de ziekenkas op vakantie

De eerste jongeren reizen met CM naar Zwitserland in 1949.

Met een regentschapsbesluit uit 1946 kregen de mutualiteiten toelating om speciale bijdragen te innen voor het organiseren van preventieve luchtkuren. Doelstelling was de in de oorlog verzwakte jeugd een op gezondheid gerichte ontspanning aan te bieden. Binnen CM gingen enkele Mechelse pioniers aan de slag en in 1947 was de eerste binnenlandse vakantie voor 1400 dertien- en veertienjarigen een feit. Op 17 juli 1949 reisden dan voor het eerst 1100 veertienjarige jongens uit de regio’s Turnhout en Mechelen naar Zwitserland. In de Mechelse overdekte fruithal had CM een groots afscheidsfeest op touw gezet. Na afloop stapten de jongeren met de legendarische kartonnen dozen in stoet naar het station tussen een haag van ouders en honderden toeschouwers.

Een lange treinreis bracht de veertienjarigen naar hun kamp in het bergdorp Melchtal, waar de Zwitserse vlag, de Belgische driekleur en de Vlaamse Leeuw boven de gewezen legerpaviljoenen wapperden. De keuken en de refters namen samen drie paviljoenen in beslag. De inrichting van de verblijfs- en slaapkwartieren voor de jongeren en hun begeleiders was sober maar functioneel; er waren grote speel- en slaapzalen, stortbaden en waskamers. ‘s Morgens trokken de kinderen in rijen naar de mis en daarna naar de refter. Het activiteitenprogramma bestond voor het grootste deel uit openluchtspelen en bergwandelingen. Later die zomer kregen ook 1154 veertienjarige meisjes de kans om Melchtal te leren kennen.

Degelijke, gezonde kost van bij ons

Tafelbier stond standaard op tafel.

Op tafel moest degelijke, gezonde en betaalbare voeding komen, met gerechten die zo dicht mogelijk aanleunden bij de vertrouwde keuken van thuis. Dat was de filosofie achter de richtlijnen van de verantwoordelijken van de dienst Preventieve Luchtkuren. Aardappelen en brood vormden de hoofdbestanddelen van het menu. Zo verorberden de Belgische jongeren in de vakantiecentra in Zwitserland anno 1965 zevenhonderd tot twaalfhonderd kilo brood per dag. Maar ook fruit en groenten mochten niet ontbreken. De exploitanten en koks van de centra kregen regelmatig de opmerking dat ze voor de nodige afwisseling moesten zorgen. Het ontbijt bestond voornamelijk uit wit brood met kaas, charcuterie en confituur of siroop als beleg. Hierbij werd koffie of melk gedronken. Bij de warme middagmaaltijd kwam er soep op tafel, per persoon zo’n driehonderd gram aardappelen en groenten, zeventig tot honderd gram vlees of vis en een dessert. Eenmaal per vakantieperiode waren er frieten. Het aanbod van drank bestond uit water, limonade of grenadine en het licht alcoholisch tafelbier. Als vieruurtje was er afwisselend gebak en fruit. ’s Avonds werd een koude groenteschotel, vergezeld van aardappelen of brood, of een warm melkgerecht geserveerd.

Van Preventieve Luchtkuren tot Kazou

Zelf koken en smullen met Kazou.

In de nasleep van mei 1968 deed zich een koerswijziging voor in de tot dan toe strikt hiërarchische structuur van de dienst Preventieve Luchtkuren. De vrijwilligers vroegen en kregen meer inspraak en er ontstond meer ruimte voor experimenten. Met de nieuwe naam ‘Jeugd & Gezondheid’ kwam er vanaf 1971 een uitgebreider en themagericht vakantieaanbod. Vanuit culinair opzicht deed de grootste verandering zich voor in de jaren negentig. Niet alleen werden toen de vakanties gemengd, ze werden ook kleinschaliger. Formules met kookouders, technische kookploegen en hun eigen potje kokende vakantiegangers vonden vanaf dan hun plaats in het aanbod, naast het bestaande volpension en de massakeuken van de grote vakantiecentra.

In 2006 werd Jeugd & Gezondheid omgedoopt tot Kazou. Samen met de naamsverandering kwamen er nieuwe bestemmingen en formules zoals glamping, het met glamour kamperen in luxetenten. Waar in de jaren 1950 en 1960 het motto ‘eten wat de pot schaft’ gold, kwamen er nu keuzemenu’s met speciale aandacht voor vegetariërs, jongeren met allergieën of andere ziektebeelden. Tijdens vakanties in halfpension mochten de adolescenten kiezen wat ze aten in hun lunchpauze.

Gevarieerde menu’s, ongewijzigde doelstellingen

Het klassieke ‘Belgische’ maaltijdpatroon bestaande uit een ontbijt, een warme maaltijd met soep, aardappelen, groenten en vlees of vis, een versnapering als vieruurtje en een koude of warme avondmaaltijd, hield in de jongerenvakanties van CM lang stand. Nieuwe gerechten vonden slechts heel geleidelijk hun plaats in de menu’s.

Handleiding voor de technische kookploegen.

Tijdens een vakantieperiode in juli 1973 in het Nederlandse Ossendrecht kwamen naast de klassiekers een aantal ‘nieuwigheden’ op tafel zoals chocopasta, zalmsalade, rosbief, kroketten, ossenstaartsoep en een eerste ‘exotisch’ gerecht: Hongaarse goulash. Van pasta’s of frisdranken was hier nog geen spoor. Een kleine tien jaar later, in 1982 in Heer-sur-Meuse, vertoonde het culinair landschap al iets meer verandering. De spaghetti deed definitief zijn intrede en minstens eenmaal per vakantieperiode stond er een barbecue op het programma. Met hun zakgeld konden de vakantiegangers frisdranken zoals Cola, Fanta en Sprite aankopen in de bar.

De kleinschalige vakanties vanaf de jaren negentig, waar technische kookploegen of de jongeren zelf de maaltijden verzorgden, vertoonden een grotere culinaire variatie. Er waren nieuwe recepten zoals wokschotels en wraps; soep en pastagerechten bleven in de smaak vallen. Steeds vaker weken de menu’s af van het klassieke maaltijdpatroon. Ondanks al deze veranderingen verschillen de huidige basisrichtlijnen vanuit de leiding van Kazou weinig van de doelstellingen uit de beginperiode: zorgen voor evenwichtige, gevarieerde en gezonde maaltijden met veel fruit en groenten. Een bewijs te meer dat CM, naast haar verdiensten als grootste ziekenfonds, altijd al het DNA had van een gezondheidsfonds.

Gerda Broeckmans was in het academiejaar 2018-2019 masterstudent cultuurgeschiedenis. Ze schreef een masterproef over de evolutie van de eetcultuur tijdens de jongerenvakanties van CM.

Een middeleeuwse handleiding voor (pre)formateurs

Gastblog door Minne De Boodt.

Zondag 26 mei 2019 trokken de meeste Belgen naar de stembus voor de regionale, federale en Europese verkiezingen. Na 164 dagen lijkt de vorming van een federale regering nog steeds veraf. De (pre)formateurs kunnen misschien de nodige inspiratie opdoen tijdens een bezoek aan het Brusselse stadhuis. In de plafondbalken van dit gotisch gebouw staan immers de versregels van het invloedrijke Hoemen ene stat regeren sal (Hoe men een stad zal besturen) gegrift. Dit laatmiddeleeuws gedicht herinnert bestuurders al 600 jaar aan hun verplichtingen.

‘Zij die (…) willen besturen, zullen deze regels naleven’

Stadhuis van Brussel.

Er is weinig geweten over de oorsprong van Hoemen ene stat regeren sal. Het gedicht kwam tot stand tussen 1330 en 1350, al valt niet te achterhalen wanneer het exact geschreven is. Ook de auteur kennen we niet. Hij was wellicht lid van de bestuurlijke elite of stond er in ieder geval nauw mee in contact. Hoemen ene stat regeren sal is dan ook voor de stadsbestuurders geschreven. Zo spreekt het gedicht ‘zij die willen besturen’ niet alleen letterlijk aan, het lijst ook hun verantwoordelijkheden op.

Hoemen ene stat regeren sal bevat verschillende centrale richtlijnen die bestuurders te allen tijde moeten naleven. Anders, zo schrijft de auteur, komt de toekomst van de stad in gevaar. Zijn waarschuwing bleef in de veertiende-eeuw niet onopgemerkt. Net als vandaag was het politieke landschap toen erg bewogen. De politieke macht was in handen van enkele elitaire families of geslachten. Vanaf de dertiende eeuw stelden groepen die uitgesloten werden van de politiek, zoals de ambachten, hun machtsmonopolie echter steeds meer in vraag. Ambachten waren beroepsverenigingen zoals de wevers, de schippers of de visverkopers. Ze protesteerden niet alleen tegen de gang van zaken maar eisten ook inspraak in het bestuur. De spanningen bereikten een kookpunt in de veertiende eeuw en mondden uit in een reeks van opstanden tegen het bestuur.

Middeleeuwse tips en tricks om te besturen

De oudste bewaarde versie van het gedicht (© de Koninklijke Bibliotheek van België, Der Leken Spieghel, circa 1350, ms. 15658, f. 122r).

Eerst benadrukt Hoemen ene stat regeren sal dat bestuurders moeten zorgen voor eensgezindheid. In de sterk gelaagde middeleeuwse samenleving liepen de spanningen tussen sociale groepen vaak hoog op. Zo bestonden er geschillen tussen de ambachten en elitaire families onderling, terwijl de bestuurders vaak in de clinch lagen met sociale groepen die geen zeggenschap hadden binnen de politiek. Eenheid en harmonie waren met andere woorden belangrijke politieke principes. Het was de taak van bestuurders om op zoek te gaan naar een gulden middenweg. Voor partijbelangen en kibbelkabinetten was er geen plaats in de late middeleeuwen.

Vervolgens moesten bestuurders regeren in functie van het algemeen belang. In de late middeleeuwen was het algemeen belang één van de meest gebruikte politieke concepten. Bestuurders moesten verantwoording afleggen aan hun onderdanen en het gevoerde beleid moest iedereen ten goede komen. Zowel bestuurders als onderdanen gebruikten het algemeen belang om hun daden te legitimeren. Wie kan er nu tegen iets zijn dat de hele gemeenschap ten goede komt?

Bestuurders traden in de late middeleeuwen niet alleen op als wetgevers maar ook als rechters. Hierbij is het volgens Hoemen ene stat regeren sal belangrijk dat ze zowel arm als rijk rechtvaardig behandelden, zich hielden aan de regels en de privileges van hun onderdanen en criminelen verbanden. Al bestond de scheiding der machten nog niet, toch waren bestuurders onderhevig aan de wetten van hun land. Deze wetten vormden bovendien een belangrijk onderdeel van de identiteit van laatmiddeleeuwse burgers. Het politieke idee van rechtvaardigheid is zo niet alleen vandaag, maar ook in de veertiende eeuw brandend actueel.

Laatmiddeleeuwse miniatuur van de opstand van de Cabochiens te Parijs in 1413 (© Bibliothèque nationale de France, Les Vigiles de Charles VII, circa 1475-1500, ms. fr. 5054, f. 8v).

Tot slot: net zoals de Europese Unie de Belgische regering regelmatig aanspoort om de begroting niet te laten ontsporen, benadrukt Hoemen ene stat regeren sal het belang van gezonde financiën. In de late middeleeuwen zag de belastingbetalende bevolking een gebalanceerde schatkist als een basisprincipe voor goed bestuur. Toch kwamen corrupte praktijken regelmatig voor. Rond 1300 konden zulke financiële wanpraktijken voor een groot deel van de Europese stadsbevolking niet meer door de beugel. Over het hele continent werden bestuurders aangeklaagd wegens verdenkingen van corruptie. Het financiële gesjoemel leidde zelfs regelmatig tot opstanden.

‘Het venster uit’

Neem nu 1378. In maart en augustus van dat jaar dienden de Leuvense ambachten twee petities of verzoekschriften in bij de landsheer en het stadsbestuur. Op de verlanglijst van de ambachten stonden eerlijke belastingen, een gezond schuldbeleid, controle op de financiën door middel van publieke rekeningen en vertegenwoordiging in het fiscale beleid. Zoals deze Leuvense petities duidelijk maken, gebruikten de ambachten politieke ideeën bovendien om concrete politieke veranderingen te verkrijgen. Ideeën speelden met andere woorden een actieve en strategische rol in hun tijd. Het mislopen van de onderhandelingen in 1378 zorgde ervoor dat de ambachten het Leuvense stadhuis bezetten, waarbij ze 16 schepenen het raam uitgooiden. Gelukkig voor de huidige (pre)formateurs veroorzaken vastgelopen onderhandelingen vandaag geen defenestraties. Al raad ik ze toch aan om tijdens hun bezoek aan het Brusselse stadhuis weg te blijven van de ramen.

Meer lezen.

M. De Boodt, ‘“How one shall govern a city”: the polyphony of urban political thought in the fourteenth-century duchy of Brabant’, Urban History, 46:4 (2019), 578-596.

Minne De Boodt is gastblogger. Ze is als doctoraatsbursaal verbonden aan de onderzoeksgroep Middeleeuwen van de KU Leuven. Ze doet onderzoek naar politieke ideeën in laatmiddeleeuwse Europese steden.