Het tweede seizoen van de populaire Netflix-serie Sex Education begint met enkele masturbatiescenes. Zelfbevrediging komt in beeld als een natuurlijke reeks handelingen die belangrijk zijn voor een gezonde geest en een gezond lichaam. Dat is ook het huidige standpunt van dokters, psychologen en seksuologen. Masturberen zou een vitaal onderdeel zijn van de eigenliefde. Daarnaast zou het goed zijn voor het humeur en de bloedsomloop.  

Visies op zelfbevrediging waren niet altijd zo positief. Tot ver in de twintigste eeuw geloofden dokters, moralisten en opvoeders dat masturbatie niet enkel een zonde was, maar ook vele kwaaltjes en ziekten veroorzaakte. Daarom ging men de strijd aan met wat toen ook wel zelfbevlekking werd genoemd. Artsen en opvoeders zetten een anti-masturbatiecampagne op gang waarbij werd gezocht naar methoden en regels om de jeugd te beschermen.

De gevolgen van ‘zelfbevlekking’

De gevolgen van masturbatie werden door dokters omschreven als niet te overzien. In de eerste plaats beschouwden ze masturbatie als een zonde die schade toebracht aan het zedelijke leven van de jeugd. Bij jongens zou het zorgen voor een aantasting van de ‘christelijke mannelijkheid’ waar elke jongeman naar diende te streven. Daarnaast lag er ook een sterke nadruk op de lichamelijke gevolgen, waaronder een algehele verregaande verzwakking van het lichaam, en psychische gevolgen zoals luiheid en onverschilligheid. Deze effecten waren overigens niet enkel waarneembaar bij diegene die masturbeerde, maar zouden ook terug te vinden zijn bij diens verzwakte nageslacht.

Voorkomen is beter dan genezen

Er was geen geneesmiddel voorhanden om masturbatie te ‘genezen’. Daarom werd er vooral ingezet op preventieve maatregelen. Ten eerste vonden artsen het belangrijk om een gezonde levensstijl met zo weinig mogelijk stimulerende prikkels te promoten. Hierbij was zowel voldoende lichaamsbeweging als een dieet belangrijk. Voeding moest liefst zo flets mogelijk en licht verteerbaar zijn. De Amerikaanse dokter John Harvey Kellogg was een prominent figuur in de campagne tegen zelfbevlekking. Vooral alcohol, vlees en te veel kruiden zouden volgens hem seksuele gevoelens kunnen oproepen. Hij vond de intussen wereldberoemde cornflakes uit die omwille van hun fletse smaak een goed strijdmiddel vormden.

Het slaapritueel met het bed als de gevarenzone bij uitstek was ook een belangrijke factor. Er werd aangeraden om op een harde matras te slapen, liefst in een koele kamer. Slapen diende te gebeuren met de armen boven de lakens. De duur van de nachtrust werd best bepaald door het volgende motto: doodmoe erin en er weer uit alvorens volledig uitgerust te zijn. Lekker blijven ‘snoozen’ was dus geen optie. Verder konden ook de activiteiten gedurende de dag, aldus deze moralisten en dokters, een nefaste invloed op de seksuele lusten uitoefenen. Zo werd er aangeraden om de opwindende ambiance van de cinema, de kermis en het theater te vermijden. In de plaats daarvan moesten kinderen bezig zijn met uitputtende activiteiten in de buitenlucht.  

Ook de internaten droegen hun steentje bij aan de bestrijding van masturbatie. Controle stond hierbij centraal. Idealiter sliepen de kinderen apart in hun eigen kamer. Zo niet werden kleinere slaapzalen aangeraden waarbij de toezichthouder in het midden sliep. Gedurende de hele nacht moest er een licht branden en uiteraard diende iedereen met de handen boven de lakens te slapen. Ook de indeling van de toiletten verdiende zekere aandacht. De deuren moesten laag genoeg zijn zodat ieders hoofd steeds zichtbaar bleef. Veel van deze leefregels bleven tot ver in de twintigste eeuw gelden in kostscholen en internaten.

De harde middelen

In uitzonderlijke gevallen meenden artsen dat een verandering in de levensstijl ontoereikend was om zelfbevrediging tegen te gaan. Daarom werd soms geadviseerd om grovere middelen te gebruiken.

Er werden allerhande apparaten ontwikkeld om nachtelijke erecties tegen te gaan. Zo waren er de kuisheidsgordels en stekelige ringen die rond de penis werden geplaatst. Wanneer er dan een erectie plaatsvond, werd de penis gepijnigd door de stekels. In minder extreme gevallen werden de handen in speciale wanten opgeborgen of aan het bed vastgebonden.

Sommige artsen zoals de Amerikaanse psychiater René Spit pleitten voor een nog ingrijpendere chirurgische aanpak. De besnijdenis van de penis is daar een voorbeeld van. Bij meisjes gebruikten artsen hete metalen en zuren om de clitoris te verwijderen of aan te tasten.

Gelukkig klinken veel van de aangehaalde maatregelen ons tegenwoordig vreemd in de oren. Enkel de cornflakes van dokter Kellogg kennen tot op vandaag nog groot succes, al is de oorspronkelijke functie ervan weggevallen.

Meer lezen.

De Keyzer, D., De schaamte en de schrik, goesting en genot: vier generaties vrouwen vertellen, Leuven, 2004.

De Borchgrave, C., God of genot, Vlaanderen 1918-1940: een Kerk in strijd met de moderne zinnelijkheid, Leuven, 1998.

Sofie Barmans is in het academiejaar 2019-2020 masterstudent cultuurgeschiedenis. In haar masterproef onderzoekt ze de beeldvorming over masturbatie in Vlaanderen in het interbellum.