Door Leendert Acke

Ze duiken ten overvloede op in televisieprogramma’s, ze sieren de cover van menig tijdschrift, hun dagelijkse belevenissen halen soms zelfs de nationale pers. Kortom, Bekende Vlamingen zijn niet weg te denken uit de media. Op het eerste gezicht lijkt dat misschien vanzelfsprekend: mensen slaagden er namelijk altijd al in om bekend en beroemd te worden. Toch is een bekende Vlaming (zonder hoofdletter) daarom niet automatisch een Bekende Vlaming (met hoofdletter). Het begrip – en de al even gebruikelijke afkorting ‘BV’ – is namelijk een typisch verschijnsel van het Vlaamse medialandschap sinds de jaren 1990.

Een nieuw soort beroemdheid voor een nieuw soort televisie

Bekende Vlamingen kunnen niet los gezien worden van de drastische veranderingen in het televisielandschap vanaf 1989. De eerste commerciële zender in Vlaanderen, de Vlaamse Televisie Maatschappij of VTM, sloeg meteen aan bij de kijkers met haar blitse, stijlvolle en amusementsgerichte aanpak. Daarnaast trok de zender resoluut de kaart van de vedetten: bekende mensen kregen niet alleen een prominente plaats in praat-, quiz- en spelprogramma’s, ze gedroegen zich ook toegankelijk en familiair. Dat alles stond in schril contrast met de ernstige, vaak als belerend ervaren openbare Belgische Radio- en Televisieomroep (BRT). In de hoop fors dalende kijkcijfers tegen te gaan, zou ook BRT al gauw meer inzetten op dergelijke schermgezichten.

Om over die nieuwe, alomtegenwoordige beroemdheden te schrijven, gebruikte journalist Alain Grootaers het begrip ‘Bekende Vlaming’ of ‘BV’, naar eigen zeggen omdat het niet altijd duidelijk was waarom ze bekend waren. Andere omschrijvingen, zoals ‘zanger’ of ‘acteur’, schoten dus te kort. In Nederland bestond al zeker een decennium langer het gelijkaardige ‘Bekende Nederlander’ (‘BN’er’), wat zeker bijgedragen heeft tot de razendsnelle inburgering van het begrip.

De intrede van VTM en de reactie van BRT deden het aantal BV’s sterk toenemen, net als de frequentie waarmee ze in tv-programma’s opdoken. Zeker voor de commerciële zender was er sprake van een wederzijdse afhankelijkheid: BV’s en VTM hadden baat bij elkaars succes. Ook de zogenaamde ‘roddelbladen’, in het bijzonder Dag Allemaal (1984-…), waren bepalend voor de opkomst van de Bekende Vlaming. Ze speelden in op de geliefde tv-figuren en vergrootten op die manier hun bekendheid nog meer.

Toegankelijk of talentloos?

De situatie voor vedetten in Vlaanderen verschilde op een aantal cruciale punten van andere celebrity cultures. Om te beginnen was er de ontegensprekelijke rol van de televisie als drijvende kracht achter het ‘BV-schap’. Vlaamse film-, musical- of theateracteurs werden slechts zelden als BV’s beschouwd, tenzij ze een passage maakten op tv. In onder meer de Britse en Amerikaanse context was dat wel anders: daar slaagden die andere sectoren er beter in hun eigen beroemdheden voort te brengen, met minder of zelfs zonder hulp van het kleine scherm.

Ook de schijnbare toegankelijkheid en alomtegenwoordigheid van BV’s stond in contrast met de Angelsaksische context. Daar hing veel meer een waas van onbereikbaarheid en geheimzinnigheid rond celebrities. Hun fans moesten vaak reikhalzend uitkijken naar hun volgende verschijning in het openbaar of optreden op tv. In dat afgeschermde leven probeerden tabloids en paparazzi op hun beurt binnen te dringen. Dat die laatsten in het Vlaamse medialandschap nauwelijks een rol van betekenis speelden, zegt veel over de fundamenteel andere status van en omgang met beroemdheden.

Tot slot is er de vaststelling dat rond de ‘Bekende Vlaming’ ook een negatieve connotatie hangt. In de herkomst van de term zat al een zekere minachting (‘zij die bekend zijn omdat ze bekend zijn’), maar vanaf 2000 leek de neergang ervan pas echt ingezet. Kantelpunt was de Vlaamse versie van het realityprogramma Big Brother, voor het eerst uitgezonden in dat jaar. De deelnemers waren allemaal gewone, onbekende Vlamingen, maar enkelen werden al snel BV’s, inclusief de nodige media-aandacht. Door die ‘democratisering van het BV-schap’ leek het meer dan ooit alsof iedereen beroemd kon worden, ook wie zogenaamd niets kon en niets verwezenlijkt had. Bovendien ging de hype ook snel liggen en verdwenen de nieuwe BV’s weer van het toneel. Meer dan voorheen én meer dan een begrip als ‘celebrity’ werd het label ‘Bekende Vlaming’ voor sommigen een synoniem voor talentloosheid en kortstondig succes.

Typisch Vlaams?

Is de BV een typisch Vlaams verschijnsel? Het is in ieder geval niet uniek: zo is er naast de ‘Bekende Nederlander’ ook de ‘Wallon connu’. Tegelijk valt op dat veel andere landen, zoals opnieuw de Angelsaksische wereld, maar ook Duitsland bijvoorbeeld, veel algemenere begrippen gebruiken, in het genre ‘celebrity’ of ‘star’. Het meest opvallende is misschien wel dat er geen Belgisch equivalent is, ook al zijn er wel Belgen die op nationaal niveau bekend zijn.

Dat is niet toevallig: de opkomst van de BV viel namelijk samen met de federalisering van het land en toenemende Vlaamse identiteitsvorming. Zo koos VTM bewust voor ‘Vlaams’ in haar naam, in tegenstelling tot de ‘Belgische’ BRT. De zender gaf in programma’s als Tien om te zien resoluut een podium aan Vlaamse artiesten, zoals schlagerzangers, die BRT doorgaans links liet liggen. Tegelijk zapte de kijker door de komst van VTM minder snel weg naar de populaire Nederlandse televisie, waardoor het publiek meer in contact kwam met ‘eigen’ schermgezichten. Zowel door zijn naam als door zijn ontstaansgeschiedenis was de Bekende Vlaming dus een belangrijke bouwsteen voor een ‘typisch Vlaams’ medialandschap.

Meer lezen?

Deze blogtekst is gebaseerd op: L. Acke, ‘Bekende Vlaming’, Encyclopedie van de Vlaamse beweging, 2024. https://encyclopedievlaamsebeweging.be/nl/bekende-vlaming

O. Driessens, ‘Being a Celebrity in Times of Its Democratisation: A Case Study From the Flemish Region’. In: Celebrity Studies, 4, 2013, 249-253.

G. Van Gestel en G. De Meyer, Vedettedom. Beroemd in Vlaanderen, 2002.

B. Van Gorp, ‘It Takes Two to Tango: The Relationship Between the Press and Celebrities in Belgium’. In: Celebrity Studies, 5, 2014, 423-437.

Leendert Acke is praktijkassistent aan de Onderzoekseenheid Geschiedenis. Hij schreef enkele lemma’s voor de onlangs verschenen derde editie van de Encyclopedie van de Vlaamse beweging.