Gastblog door Stijn Knuts
Zondag 5 april 1987 moest een hoogdag worden voor de Deense renner Jesper Skibby. Hij rijdt alleen voorop in de Ronde van Vlaanderen en begint aan de beklimming van de Koppenberg, één van de meest gevreesde heuvels op het wedstrijdparcours. Dan begint Skibby’s motor te sputteren: hij zwalpt van rechts naar links op het kasseiwegeltje dat naar de top van de helling leidt. In de achtergrond duikt de wagen van de wedstrijddirecteur op. Die heeft geen medelijden met Skibby: de auto ramt zijn achterwiel, waardoor de Deen van zijn fiets valt, en rijdt vervolgens aan een rotvaart verder. Het publiek ziet hoe een gedesoriënteerde Skibby te voet de helling begint te beklimmen, op zoek naar een nieuw achterwiel voor zijn defecte fiets. Iedereen denkt hetzelfde: wat deed die auto daar?
https://www.youtube.com/watch?v=j03obuRAHiM
Ja, wat heeft Koning Auto te zoeken op de hoogdag van de vélo? Bij zijn opkomst in de late jaren 1890 verdreef de automobiel immers die fiets als het modieuze vervoers- en ontspanningsmiddel bij uitstek van de hogere klassen. Ook heel wat wielrenners en organisatoren van wedstrijden stapten over op dat exclusievere en snellere nieuwe voertuig, wat tot een crisis in de sport leidde. Tegelijk waren er ook manieren waarop die auto net een nieuw elan aan dat wielrennen gaf. Fiets en automobiel waren niet altijd elkaars tegengestelden. Dat was vooral zo in de langeafstandswedstrijden op de openbare weg. Die waren de boegbeelden van de wielersport in de jaren 1890. Races als Parijs-Brest-Parijs (over 1200 kilometer!) in 1891 spraken tot de verbeelding. Makkelijk te organiseren waren ze evenwel niet. Bij het controleren van de deelnemers en het verslaan van de wedstrijden voor de dagbladen die er vaak aan de basis van liggen, kwam heel wat kunst- en vliegwerk kijken. Correspondenten die vanaf een vaste locatie de renners gadesloegen en hun bevindingen via telegraaf doorstuurden, bijvoorbeeld. Paard en koets konden de renners immers niet bijhouden, en de trein was niet flexibel genoeg om het hele traject te volgen.
Vierwielige hulp
De automobiel bood hier nieuwe mogelijkheden. Dat de Franse sportkrant L’Auto-Vélo, die in 1903 de eerste Tour de France organiseerde, wagens ter beschikking had – hun hoofdsponsor was de automobielproducent de Dion – maakte dat monsterevenement ongetwijfeld mee mogelijk. Niet alleen kon men het wedstrijdparcours nu vlot verkennen, journalisten konden nu ook tijdens de wedstrijd in het spoor van de renners blijven. Dat maakte hun verslagen gedetailleerder én kleurrijker. Ook in België vergemakkelijkte de automobiel nieuwe initiatieven in de na 1900 opnieuw bloeiende wielersport. Door de dalende fietsprijzen kon de fiets immers steeds meer jonge arbeiders en boeren bekoren. Wanneer de sportkrant Le Sportsman in 1905 de wedstrijd Brussel-Roubaix op touw zette, gebruikte ze bijvoorbeeld twee automobielen om het parcours te controleren en het rennerspeloton te begeleiden.
De auto was zo al snel essentieel voor de organisatie van wielerwedstrijden. Dat bleek ook tijdens de eerste editie van de Ronde van Vlaanderen in mei 1913. Hoewel de organisator, de in 1912 gestichte sportkrant Sportwereld, zelf twee wagens voorzag, vielen beide vehikels tijdens de race in panne. De autoproducent S.P.A., die zelf een wagen in koers had, nam daarop Sportwereld-directeur Léon van den Haute aan boord om hem de race verder te laten volgen. Ook in latere edities van die Ronde speelde de wagen een belangrijke rol, bijvoorbeeld bij de jaarlijkse verkenning van het meer dan 200 kilometer tellende parcours.
Zeker na 1918 nam het aantal gemotoriseerde ‘deelnemers’ aan wielerwedstrijden sterk toe. Organisatoren, journalisten, de wielerteams waar veel renners door gesponsord werden: allemaal hadden ze één of meerdere wagens in koers. Tijdens de Ronde van Vlaanderen van 1924 werd het rennerspeloton zo niet enkel gevolgd door wagens van Sportwereld, maar ook door die van kranten als La Dernière Heure en Le Peuple en van Franse wielerteams als Alcyon. Bovendien doken, vooral naar de Tweede Wereldoorlog toe, ook geleidelijk gemotoriseerde reclamestoeten op.
Zeker voor sportjournalisten speelde de auto een centrale rol in hun beroep. Wagens figureerden soms uitdrukkelijk in hun wedstrijdverslagen, zoals in de Sportwereld-artikelenreeks uit 1921 ‘Met de “Napier” op reis in de Ronde van België’, waarin Léon Ramault en Léon van den Haute verslag deden van die rittenwedstrijd vanuit hun Napier-wagen. De auto vormde zo hun perspectief bij uitstek op de sport, het vantage point van waaruit ze hun lyrische verslagen schreven. Niet dat het altijd even comfortabel rijden was: hitte en kou, benzinegebrek en grote of kleine ongelukken maakten van de gemotoriseerde ervaring van de wielersport ook een vaak hachelijke onderneming.
Stof, lawaai en gevaar
Bovendien was niet alles positief aan die auto. Zijn aanwezigheid bracht ook grote hinder voor de protagonisten van het wielrennen – de renners – met zich mee. Zo klaagde de krant Les Sports in 1935 over het rijgedrag van een collega van de Gazet van Antwerpen, die tijdens de Ronde van België reed alsof wedstrijd én weg van hem waren. Niet journalisten of organisatoren zorgden echter voor de grootste problemen. Met de groeiende maatschappelijke consumptie van de auto stelde zich nu ook steeds vaker het probleem van toeschouwers die wedstrijden in hun eigen voertuigen volgden, en zo de officiële auto’s én de renners hinderden.
Vooral in de Ronde van Vlaanderen nam dit ‘volgersprobleem’ angstwekkende proporties aan tijdens het interbellum. Naargelang de wedstrijd populairder werd, lokte ze steeds meer gemotoriseerde volgers. Wanneer Stijn Streuvels in 1937 in een gastbijdrage aan Sportwereld over de Ronde schreef, merkte hij op: ‘het is meer een optocht van auto’s dan van coureurs!’ Opwaaiend stof, lawaaihinder én ongelukken waren vaste prik. Sportwereld zocht naarstig naar oplossingen. In 1937 werd de Ronde bijvoorbeeld begeleid door acht gemotoriseerde Rijkswachters, die alle ongewenste voertuigen uit de wedstrijd moesten houden. Het autoprobleem werd zo ingeperkt door andere gemotoriseerde vehikels. Die waren, zo ondervond Jesper Skibby later, een onmisbaar deel van de wielercultuur geworden.
(Stijn Knuts)
Stijn Knuts is historicus en doctor in de Bewegingswetenschappen. Hij is verbonden aan de Onderzoeksgroep Sport- en Bewegingsbeleid van de KU Leuven. In mei 2014 promoveerde hij op een proefschrift over de sociale en culturele geschiedenis van het fietsen en wielrennen in België vóór de Tweede Wereldoorlog.
Titelafbeelding: wagens van de coaches in Bordeaux-Parijs, 1912. Gallica.
Lees alles over het leven van Karel Van Wijnendaele, Sportwereld en de Ronde van Vlaanderen op http://karelvanwijnendaele.be