Met cultuurgeschiedenis.be willen we het verleden naar buiten brengen. De blog is een etalage van open wetenschap. Een blog is echter een medium met een oneindigheid aan mogelijkheden. Om steeds een nieuw publiek aan te spreken en ons bestaande publiek te blijven boeien, experimenteren we geregeld met nieuwe formats. Vanaf vandaag starten we daarom met lijsten. Vanaf nu brengen we daarom om de twee weken – afwisselend met onze langere stukken in lopende tekst – een lijst met cultuurgeschiedenis. Daar hebben we vijf redenen voor.
- Lijsten zijn een cultureel fenomeen
Lijsten maken we al de hele geschiedenis lang. Het is haast onmogelijk de menselijke geschiedenis te bestuderen zonder een lijst te ontmoeten. Een van de grote pleitbezorgers van de lijst was de dit jaar overleden Italiaanse schrijver en semioticus Umberto Eco. “De lijst is de oorsprong van de cultuur”, zei Eco in een interview. “Hij is deel van de geschiedenis van de kunst en literatuur. Wat wil cultuur? Oneindigheid begrijpelijk maken. Orde creëren – niet altijd, maar vaak. En hoe, als mensen, gaan we om met oneindigheid? Hoe proberen we het onbegrijpelijke te begrijpen? Door lijsten, door catalogi, door collecties in musea, door encyclopedieën en woordenboeken.” Er zijn lijsten bij Homeros, bij Thomas Mann en bij James Joyce; bij Perec, Prévert en Whitman; bij Galileo, Borges en Warhol. Lijsten zijn een onontkoombaar deel van de cultuur.
- Lijsten hebben de geschiedenis veranderd
In 1517 spijkerde Luther een lijst 95 controversiële religieuze stellingen aan een kerkdeur in Wittenberg. Het debat dat hij daarmee opende wordt algemeen aanvaard als een van de aanleidingen voor het ontstaan van het protestantisme. Met zijn lijst legde Luther de basis van een enorme breuk in de christelijke geloofsgemeenschap. Ze leidde tot hernieuwde geloofsijver en religieuze oorlogen. De lijst van Luther heeft de wereldgeschiedenis veranderd.
De stellingen van Luther is zeker niet enige lijst die een enorme impact heeft gehad. De Tien Geboden legden de basis van een nog steeds nazinderende christelijke moraal. De Veertien Punten van de Amerikaanse president Woodrow Wilson hebben het leven na de Eerste Wereldoorlog bepaald en leidden onder meer tot de oprichting van de Volkenbond. De lijst met de rechten van de mens, in vele vormen aangenomen van de achttiende tot de twintigste eeuw, heeft de basis gelegd van heel wat nationaal en internationaal beleid.
Niet alleen op hoog niveau, maar ook in het alledaagse leven spelen lijsten een niet te onderschatten rol. De boodschappenlijst, de bucket list, de to-do lijst, de Ultratop – het zijn stuk voor stuk lijsten die ons dagelijks leven sterk beïnvloeden. Als de lijst zo’n grote invloed heeft, dan mag ze niet op onze blog ontbreken.
- Lijsten dwingen ons tot nadenken
Lijsten zijn dus belangrijke historische en culturele fenomenen. Maar ook voor historici is het interessant om zelf lijsten te maken, net omdat we het niet gewoon zijn. We denken meestal in zinnen en paragrafen, in delen en hoofdstukken. Het formaat van de lijst dwingt ons onze gedachten en onze materialen op een andere manier te ordenen – een manier die misschien tot nieuwe inzichten kan leiden, zowel voor de schrijver als voor de lezer.
- Lijsten trekken mensen aan
We willen er ook niet flauw over doen: we maken ook lijsten omdat ze erg populair lijken te zijn. Ons met stip meest gelezen bericht ooit is meteen onze enige (vroegere) lijst: De vijf meest gebruikte scheldwoorden in middeleeuws Vlaanderen. Er zijn al tal van wetenschappelijke en minder wetenschappelijke studies naar gebeurd: mensen houden van lijsten. Ze suggereren een omschreven, bevatbare realiteit. Ze suggereren informatie de gemakkelijk en snel te verwerken is. Net omdat de informatie op het internet zo onbegrensd is, spreekt de lijst, met haar illusie van begrensdheid, ons zo aan.
We hopen dan ook met onze lijsten een nieuw publiek te kunnen aanboren, dat zo misschien ook de weg kan vinden naar onze langere, lopende teksten. Tegelijk hopen we ons bestaande publiek – u, beste lezer – met dit nieuwe format te kunnen blijven boeien. De lijst past zo in onze doelstellingen om cultuurgeschiedenis naar een zo breed mogelijk publiek te verspreiden.
- Cultuurpessimisme is passé
Er wordt wel eens meewarig gedaan over de vele onnozele lijstjes die het internet rijk is. Ze herleiden de mens tot hersenloze klikmachines. Ze bieden sensatie zonder inhoud, oppervlakkige weetjes zonder diepgang. Het internet met al haar lijstjes en fragmenten zorgt ervoor dat we ons niet meer op een langere diepgaande tekst kunnen concentreren.
(lees verder onder de afbeelding)
Aan dergelijke cultuurkritiek – misschien zelfs cultuurpessimisme – willen we niet meedoen. Op gezette tijden weerklinken kritieken op nieuwe media en nieuwe genres. De roman werd bij haar opkomst verketterd, neergesabeld. De televisie was een ramp voor de jeugd. De komst van de tabloid is nog altijd niet verteerd. Daarmee willen we niet beweren dat kritiek op die nieuwe genres en media altijd onterecht is. Er zijn inderdaad veel lijstjes die te onnozel voor woorden zijn. Misschien zijn online lijstjes vaak te oppervlakkig en te fragmentarisch. Maar de kunst is niet om kritiek te geven op een populair genre. De kunst is om het genre naar je hand te zetten. Dat willen we doen met cultuurgeschiedenis.be. Met de nodige humor, uiteraard. Sensatie, ook. Maar steevast ook met een cultuurhistorische meerwaarde.
En jullie?
Wat denken jullie? Zijn lijsten een zinvol medium op deze blog? Hebben we argumenten over het hoofd gezien?