In 1993 liet Steven Spielberg Jurassic Park met behulp van CGI de eerste levensechte dinosauriërs op het grote publiek los. Net als eerdere filmversies waren het verre van realistische, wetenschappelijk onderbouwde representaties, maar Spielbergs dino’s leken wel wezens van vlees en bloed te zijn: ze bewogen lichtvoetig en vertoonden relatief intelligent gedrag. Hoewel de prehistorische reptielen alles bij elkaar maar 15 minuten in beeld kwamen, zou de film het startschot betekenen voor een ware dinomanie. De plotse en enorme belangstelling voor dinosauriërs werd verder aangewakkerd door een gigantische marketingcampagne. Fastfoodketen McDonalds riep de intussen fel gecontesteerde “supersize”-optie in het leven, die toen toepasselijk genoeg “dinosize” werd genoemd.

Toch was dit niet de eerste keer dat het grote publiek in de ban raakte van deze al lang verdwenen schepsels. De eerste “dinomanie” brak uit in de negentiende eeuw en ook toen speelde eten een belangrijke rol in de marketingcampagne.

Het eerste “Jurassic Park”

Na de sluiting van de eerste wereldtentoonstelling, die plaatsvond in Londen tussen mei en oktober 1851, werd een nieuwe bestemming gezocht voor het tentoonstellingsgebouw, een revolutionair bouwwerk uit glas en staal. Dit zogenaamde Crystal Palace werd gekocht door de Crystal Palace Company en verhuisd naar Sydenham Hill, ten zuiden van Londen. Het omliggende domein moest worden omgetoverd tot een park met siertuinen, replica’s van klassieke standbeelden en artificiële vijvers. Als onderdeel van deze renovatie werd kunstenaar en natuurhistoricus Benjamin Waterhouse Hawkins gevraagd om de eerste levensgrote modellen van uitgestorven diersoorten te creëren. Het Britse publiek had al schetsen van dinosauriërs gezien, maar nog nooit replica’s op ware grootte. De Crystal Palace Company zette erop in dat deze het grote publiek naar het nieuwe park zouden lokken.

Dat was op dat moment zeker nog geen veilige gok. In de jaren 1840 was weliswaar de wetenschappelijke interesse in deze prehistorische wezens stilaan gegroeid. Ook verschenen de eerste professionele geologen en paleontologen. Een van hen was de paleontoloog en bioloog Richard Owen, die de uitgestorven gigantische reptielen in 1842 bedacht met de naam “Dinosauria”. Maar het bredere publiek was op dat moment in de ban van de revelaties van Charles Darwin. Owens stoffige skeletten konden nog niet concurreren met de exotische schepsels die Darwin ontmoette op zijn reizen en waarover hij verhalen meebracht naar een druilerig Groot-Brittannië. Maar dat stond op het punt om te veranderen.

Om de dieren zo anatomisch correct mogelijk na te bootsen, riep Hawkins de hulp in van Owen. Hawkins richtte zijn atelier in op het domein zelf en bedacht een grondplan voor het Dinosaur Park, bestaande uit drie eilanden. Die eilanden vormden min of meer een tijdslijn waarop de vijftien soorten die Hawkins modelleerde, werden neergeplant: een eerste eiland voor het Paleozoïcum, het tweede voor het Mesozoïcum en het laatste voor het Cenozoïcum.

“The jolly old beast/Is not deceased/There’s life in him again! ROAR!”

De concrete uitwerking van zijn plan en de samenwerking met Owen liepen echter niet van een leien dakje. In december 1853, 6 maanden voor de opening van het park, zat Hawkins hopeloos achter op schema en erg krap bij kas. Hij moest een manier bedenken om zijn investeerders gerust te stellen en het publiek alvast warm te maken voor zijn Dinosaur Park. Het meest voor de hand liggende idee was om een aantal journalisten en investeerders uit te nodigen voor een diner. Idealiter zou hij dan natuurlijk zijn dinosauriërs zelf in de schijnwerpers zetten. De pers en geldschieters moesten zijn beelden in het echt zien om te begrijpen hoe fantastisch ze wel waren.

En dus ontvingen 21 wetenschappers, journalisten en zakenlui eind december een uitnodiging waarop stond te lezen:

“Mr Waterhouse Hawkins verzoekt […] hem de eer te verschaffen hem te vergezellen voor een diner in de gietvorm van de Iguanodon in het Crystal Palace op zaterdagavond 31 december 1853 om vijf uur.”

Geïntrigeerd door deze ongewone invitatie tekenden alle genodigden present die oudejaarsavond. Hawkins had zijn atelier voor de gelegenheid wat aangekleed met een tent die hij eerder gebruikt had voor het verjaardagsfeestje van zijn dochter. Het diner zou plaatsvinden in de gietvorm van de Iguanodon, het grootste van alle dinosaurusbeelden die een plaats zouden krijgen in het Crystal Palace Park. De tien meter lange gietvorm was opgesmukt met verf om hem levensecht te doen lijken en omgeven door een platform om het de gasten en obers gemakkelijker te maken om in de dinosaurus te stappen. Na een selectie van soepen, vis, wild en de hoofdgerechten sloot de rijkelijke maaltijd af verschillende soorten gebak, meringue, pudding, vers fruit en noten.

De drank vloeide rijkelijk en de sfeer was opperbest. Toen het hele gezelschap ver na middernacht opnieuw koers zette richting London, deden ze dat onder luidkeels gezang van een voor de gelegenheid gecomponeerd lied met het volgende refrein:

“The jolly old beast/Is not deceased/There’s life in him again! ROAR!”

De aanwezige journalisten berichtten achteraf uitgebreid over het diner en Hawkins project voor Sydenham Park. De Illustrated London News wijdde zelfs een hele reeks artikels aan zijn dino’s, inclusief de bovenstaande schets van het diner, door Hawkins zelf getekend. Het publiek daagde massaal op voor de opening van het park in juni 1854. In de tweede helft van de 19^de eeuw gingen naar schatting meer dan een miljoen mensen per jaar zich vergapen aan de prehistorische monsters. Net zoals ten tijde van Jurassic Park het geval zou zijn, gingen ook toen al dinosaurusposters en -figuurtjes als zoete broodjes over de toonbank. De eerste dinosaurusgekte was losgebarsten.

Nelleke Teughels is als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750. In haar huidig postdocproject onderzoekt Nelleke de wijzigende rol van de toverlantaarn in het snel veranderende Belgische visuele medialandschap van de late 19^de en vroege 20^ste eeuw. Daarnaast is ze geïnteresseerd in hoe voedsel tijdens de wereldtentoonstellingen werd gebruikt ter constructie en promotie van de Belgische staat en natie.

Titelafbeelding: gekleurde fotomechanische afdruk van het Crystal Palace in Sydenham door George Baxter, na 1854, met op de voorgrond Hawkins’ prehistorische dieren (CC BY 4.0 Wellcome Images, afb. ‘V0013783′).