De Leuvense universiteit is in haar bijna 600-jarige geschiedenis op vele domeinen innovatief geweest. Ook op het vlak van het verpleegkundig onderwijs was dat het geval: toen meteen na de Eerste Wereldoorlog meerdere verpleegstersscholen werden opgericht, was zij de eerste universiteit in België die een dergelijke school ondersteunde. Net voor de Tweede Wereldoorlog lag zij ook aan de basis van de allereerste universitaire verpleegstersopleiding op het Europese continent.

Start na de Eerste Wereldoorlog

Religieus toezicht was alomtegenwoordig in de verpleegstersschool (Universiteitsarchief KU Leuven)

Al in het begin van de 20ste eeuw werd aan de medische faculteit gepleit voor de oprichting van een academisch ziekenhuis. Wanneer deze plannen na de Grote Oorlog steeds meer vorm kregen, dacht de Leuvense rector Mgr. Ladeuze ook aan een school voor verpleegsters, want die zouden nodig zijn in het toekomstig ziekenhuis.

Precies 100 jaar geleden – op 3 januari 1922 – ging de school effectief van start in een vrijgekomen huis van de Zusters Franciscanessen in de Naamsestraat, met een Nederlandstalige en een Franstalige afdeling. De verpleegstersschool Sint-Elisabeth stond onder leiding van de rector en van hoogleraren van de medische faculteit. Zuster Marie-Xavier werd directrice, zuster Gérarda hoofdmonitrice. Zij waren Gasthuiszusters van Leuven, die tijdens de oorlog in het militair hospitaal van Cannes hadden gewerkt.

In handen van de Zusters van Liefde

Vanaf 1925 werd de werking van de school ondermijnd door geruzie onder directie, monitrices en verpleegsters. Daarop nam Mgr. Ladeuze contact op met Mgr. Van Rechem, algemeen overste van de Zusters van Liefde. Dit leidde ertoe dat deze congregatie drie jaar later de leiding van de school in handen nam, waardoor de studentenaantallen opnieuw toenamen: in het eerste jaar van de overdracht stegen die meteen van 5 naar 39. In 1934 nam de school nieuwe gebouwen op de Kapucijnenvoer in gebruik (recent gesloopt voor de aanleg van de Hertogensite). Wanneer de school in 1950 de toelating kreeg om de Sedes Sapientiae in haar logo op te nemen, illustreerde dat de goede samenwerking met de universiteit. Door te participeren in het bestuur van de school kon ze waken over de kwaliteit van de opleiding en dus ook over de kwaliteit van de gediplomeerden en de stagiaires, die vaak instonden voor de verpleging in haar ziekenhuizen. De medische vakken in het curriculum werden overigens gegeven door professoren en assistenten. In 1995 ging de school – waarvan de directie al in 1972 was overgegaan van de zusters naar leken – op in de Katholieke Hogeschool Leuven, vandaag behoort ze als onderdeel van de hogeschool UCLL (University Colleges Leuven-Limburg) tot de Associatie KU Leuven.

Een dringend verzoek van het bisdom

Zuster Jules-Marie Heymans, directrice van de universitaire verpleegstersopleiding van 1939 tot 1965 (Erfgoedhuis Zusters van Liefde)

Op het eind van de jaren dertig vonden zowel de school als de universiteit het nodig een aanvullende academische opleiding te organiseren, met als doel de bestaande opleiding te vervolmaken. Dit werd in de hand gewerkt door het gerucht dat tegenstanders van het katholiek onderwijs plannen had om een universitaire verpleegstersopleiding te beginnen. Mgr. Van Eynde – die als vicaris-generaal van kardinaal Van Roey verantwoordelijk was voor het katholiek onderwijs – schreef eind maart 1939 een brief aan de algemeen overste van de Zusters van Liefde, met het verzoek om in Leuven meteen een dergelijke school uit de grond te stampen.

Zuster Jules-Marie Heymans werd naar voren geschoven als directrice. Ze had tijdens de oorlog in Gent het verpleegstersdiploma behaald, was in 1926 de eerste afgestudeerde vrouwelijke arts in Leuven, en was toen directrice van de verpleegstersschool Sint-Vincentius in Gent. Zuster Jules-Marie werd eind mei 1939 naar Londen gestuurd, waar ze de drie vergelijkbare scholen bezocht die op dat ogenblik in Europa bestonden.

Een primeur op het Europese continent

De school in Leuven werd de eerste school voor gegradueerde verpleegsters op het Europese continent: ze opende de deuren midden oktober 1939, een half jaar na de vraag van het episcopaat. Het idee voor een dergelijke opleiding was nieuw: in de buurlanden Nederland en Frankrijk zou het tot het begin van de jaren vijftig duren vooraleer vergelijkbare opleidingen ontstonden. Studenten moesten een driejarige verpleegstersopleiding achter de rug hebben en daarnaast minstens twee jaar ervaring kunnen bewijzen. De tweejarige opleiding had tot doel een vorming te geven aan monitrices die studenten bij hun stage begeleidden, aan docenten van verpleegstersscholen en aan hoofdverpleegsters in ziekenhuizen. Daarvoor kochten de Zusters van Liefde een huis aan op de Kapucijnenvoer, tegenover de bestaande verpleegstersschool.

Vooral religieuzen volgden de lessen van de universitaire verpleegstersschool (Erfgoedhuis Zusters van Liefde)

De nieuwe school groeide onder impuls van haar directrice uit tot een modelschool op academisch niveau. Ze maakte deel uit van de universiteit: de docenten – waaronder de latere rectoren Piet De Somer en Roger Dillemans – kwamen voornamelijk uit het professorenkorps en werden benoemd door de rector. De school slaagde er meteen in om een groot aantal studenten te bereiken. Al in het eerste jaar volgden 18 afgestudeerde verpleegsters de cursussen. Tussen 1939 en 1965, wanneer de ‘school van zuster Jules-Marie’ geïntegreerd werd in het Centrum voor Ziekenhuiswetenschappen (vandaag het Academisch Centrum voor Verpleeg- en Vroedkunde), volgden 376 verpleegkundigen de opleiding. 268 ervan (71 %) waren religieuzen, behorende tot 51 verschillende congregaties. Talrijke studenten van de school speelden nadien een leidinggevende rol in ziekenhuizen, verpleegstersscholen en beroepsorganisaties, wat het succes van deze opleiding illustreert.

Meer lezen?

Joris Vandendriessche, Zorg en wetenschap. Een geschiedenis van de Leuvense academische ziekenhuizen in de twintigste eeuw, Leuven, 2019.

Annelies Cousserier, In goede handen. 75 jaar onderwijs in verpleeg- en vroedkunde in Leuven, Leuven, 2004.

Mieke Grypdonck, ‘De zieke mens in goede handen’, Vensters op Leuven. Een geschiedenis, Leuven, 2019, 114-115.

Luc De Munck is als doctoraatsstudent verbonden aan de onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750. Hij verricht onderzoek naar de professionele identiteiten van katholieke verpleegsters in België tussen 1919 en 1974.

Titelafbeelding: Het plan van architect Léon De Braekeleir voor de verpleegstersschool op de Kapucijnenvoer in Leuven (Erfgoedhuis Zusters van Liefde).

2 gedachten over “Een Europese verpleegkundige primeur in Leuven”
  1. Ik werk aan een tekst over de ziekenzorg in de verschillende opeenvolgende ziekenhuizen van de Zusters Augustinessen in de Brusselsestraat in Leuven, sinds de middeleeuwen.
    Kunt u mij zeggen tot wanneer de religieuzen daar werkzaam waren? Ik vind er nergens informatie over.
    Met vriendeliojke groeten
    Luk GUILLAUME
    Grafisch ontwerper/Redacteur

    1. Beste Luk, Bedankt voor uw interesse! We hebben uw vraag doorgespeeld aan Luc De Munck, die het voor u zal proberen uit te zoeken. Vriendelijke groeten, de redactie.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.