Tijdens de zomervakantie polsen we naar het favoriete cultuurhistorische leesvoer van onze onderzoekers. Deze week: Jo Tollebeek.

L’embarras du choix! Ik noem vijf prachtige boeken, stuk voor stuk illustraties van wat een eigenzinnige cultuurgeschiedenis zoal kan inhouden.

1. Going Once. 250 Years of Culture, Taste and Collecting

Het Londense veilinghuis Christie’s, opgericht in 1766, vierde zijn verjaardag met een boek waarin tweehonderdvijftig loten uit de voorbije verkopen worden voorgesteld: van een in 1771 geveilde collectie schelpen en fossielen (83£ 8s) over de zwarte Givenchy-jurk die Audrey Hepburn in Breakfast at Tiffany’s (1961) droeg, tot Van Goghs in 1990 verkochte portret van dokter Gachet (49.200.000£). Een geschiedenis van hebzucht, bewondering en verrassingen.

Going Once. 250 Years of Culture, Taste and Collecting (Phaidon Press 2016).

2. Crime Album Stories. Paris 1886-1902

De Amerikaanse historica van de fotografie Eugenia Parry vertelt in dit boek vijfentwintig misdaadverhalen. Zij vertrekt daarbij van een bij een Parijse antiquair aangetroffen album met foto’s die een aantal in de Franse hoofdstad tijdens het fin de siècle gepleegde moorden moesten documenteren. Tegen een decor van misdaad en sensatie voert Parry een pedante criminoloog en een geduldige, intuïtieve detective op.

Eugenia Parry, Crime Album Stories. Paris 1886-1902 (Scalo 2000).

3. Huis van het leven

La casa della vita, zo luidt de titel van de autobiografie die de Italiaanse literatuurhistoricus Mario Praz in 1958 publiceerde. Het is een wonderlijk en ontroerend boek, waarin de schrijver de lezer door zijn appartement in Rome leidt en bij elk object uit zijn fantastische Empire-collectie halthoudt om een episode uit zijn leven te vertellen. Praz stond model voor de hoofdfiguur van Visconti’s Conversation Piece (1974), een oude kluizenaar, die door Burt Lancaster wordt gespeeld.

Mario Praz, Huis van het leven (Agon 1992).

4. The Hall of Uselessness

Wie graag essays leest, zal in Simon Leys de archetypische essayist herkennen. De eminente sinoloog werd bij zijn dood in 2014 door een Frans minister gehuldigd als ‘meertalige Belg, beeldenstormer, anticonformist, liefhebber van de Franse literatuur en van het intellectuele debat’. In The Hall of Uselessness is zijn beste werk gebundeld: essays over onder meer China, de universiteit en de literatuur.

Simon Leys, The Hall of Uselessness. Collected Essays (New York Review Books 2013).

5. Esel. Ein Portrait

Een cultuurgeschiedenis van de ezel: de Duitse schrijfster Jutta Person volgt de ezel in de campagna van Goethe, reconstrueert de biografie van het dier als philosophische Stehenbleiber, herinnert aan de elegante vertolking van Catherine Deneuve in Peau d’âne (1970) en vraagt zich af waarom ‘ezel’ vandaag niet langer een serieus scheldwoord is. Een grappig boek, vol herkenbare inzichten. Ezel!

Jutta Person, Esel. Ein Portrait (Matthes & Seitz 2013).

Jo Tollebeek is als gewoon hoogleraar aan de onderzoekgroep Cultuurgeschiedenis verbonden. Hij is decaan van de faculteit Letteren van de KU Leuven. Hij doet onderzoek naar de geschiedenis van de geschiedschrijving en de historische cultuur in de negentiende en twintigste eeuw, en naar universiteits- en wetenschapsgeschiedenis.

Titelfoto: Andy Roberts (CC-BY).

Tijdens de zomervakantie polsen we naar het favoriete cultuurhistorische leesvoer van onze onderzoekers. Kaat Wils bijt de spits af.

1. The Woman Beneath the Skin

Hoofdfiguren in dit boek zijn de vroeg-achttiende-eeuwse Duitse arts Johannes Pelargius Storch en zijn patiënten. Zij ervoeren en interpreteerden hun lichaam op een manier die wezenlijk anders is dan wat we vandaag gewend zijn. Van een man wiens lichaam zoveel melk produceerde dat hij er kaas van maakte, keek Storch niet op. Barbara Duden doet dat evenmin. Op uiterst behoedzame wijze toont deze Duitse historica hoe het lichaam zowel materialiteit als cultuur is, en hoe gender in die achttiende-eeuwse plattelandswereld niet vanuit lichamelijke kenmerken van mannen en vrouwen werd gedefinieerd.

Barbara Duden, The Woman Beneath the Skin. A Doctor’s Patients in Eighteenth-Century Germany (Harvard University Press 1991; oorspronkelijke Duitse uitgave 1987).

2. Publieke werken

Dit boek vertelt het tragische verhaal van de laat-negentiende-eeuwse Amsterdamse vioolbouwer Walter Vedder en zijn neef, de oude apotheker Anijs uit Hoogeveen. De eerste vecht tegen de nietsontziende modernisering van de stad, gesymboliseerd door de bouw van het centraal station en het hotel Victoria. De tweede richt zijn idealisme en persoonlijke frustratie op het lot van de arme bewoners van de naburige veenkolonie. Thomas Rosenbooms boek leest als een negentiende-eeuwse roman, strak van opbouw, zonder ironie, in een taal en stijl die uit een andere wereld lijken te komen. Slechts de ijzingwekkend precieze psychologische portretteringen en de zintuiglijkheid die het boek uitademt, verraden de jonge leeftijd van het werk.

Thomas Rosenboom, Publieke werken (Querido 1999).

3. Thessaloniki. Stad van geesten 1430-1950

De Britse historicus Mark Mazower vertelt in dit boek de tumultueuze geschiedenis van de multiculturele stad Thessaloniki, van bij de inname in 1430 van de Byzantijnse stad door de Osmanen, tot in de twintigste eeuw. Toen werd de stad Grieks, nadat de moslims waren verdreven en Griekse christenen werden geïmporteerd, en vervolgens, een oorlog verder, de joden, die al eeuwenlang een belangrijke bevolkingsgroep vormden, werden gedeporteerd. Mazowers boek is een echte biografie, een spannend boek dat het beste van een lineair verhaal met oog voor detail verenigt met de nuance en de brede blik die eigen zijn aan de academicus. Voor wie nog geen vakantiebestemming heeft, is dit een absolute aanrader.

Mark Mazower, Thessaloniki. Stad van geesten 1430-1950 (Contact 2005; oorspronkelijke Engelse uitgave 2004).

4. De Thibaults

Nog zo’n heerlijk negentiende-eeuws aandoende historische roman in de beste realistische traditie. Het boek vertelt het verhaal van twee broers uit een katholiek burgerlijk gezin, van de Belle Epoque tot in de Eerste Wereldoorlog. Ook hier staan de personages centraal, in al hun complexiteit en irrationaliteit, met schitterende dialogen. Het was dankzij Tom Verschaffel dat ik dit boek (en de Nobelprijswinnende auteur) leerde kennen – benieuwd of het ook in zijn top 5 is terechtgekomen…

Roger Martin du Gard, De Thibaults, (2 delen, Meulenhoff 2014-2015; oorspronkelijke Franse uitgave 1922-1940).

5. Le Linge du Palais-Bourbon

De Franse historica en sociologe Gardey brengt in dit boek een ongewone geschiedenis van het Franse parlement. Centraal staat de vraag hoe de materiële, ruimtelijke en lichamelijke organisatie van het parlement mee vorm gaven aan wat politieke vertegenwoordiging betekende. De kelders en de coulissen waar dienstboden, wasvrouwen en stenografen zich bevonden, krijgen evenveel aandacht als de plenaire zaal en haar meubilair. Het boek toont onder meer hoe er zich in de negentiende eeuw een langzame masculinisering van de Assemblée voltrok en hoe moeizaam de feminisering van het personeel na de Tweede Wereldoorlog bleek. Voor wie nieuwsgierig is: op donderdag 21 september is de auteur te gast in Leuven om over haar boek te spreken – allen welkom.

Delphine Gardey, Le Linge du Palais-Bourbon. Corps, matérialité et genre du politique à l’ère démocratique (Le Bord de l’eau 2015).

Kaat Wils is het hoofd van de onderzoekgroep Cultuurgeschiedenis. Ze doet onderzoek naar de geschiedenis van de humane en biomedische wetenschappen, de geschiedenis van gender en lichamelijkheid, onderwijsgeschiedenis en geschiedenisdidactiek.

Titelfoto: Andy Robert (CC-BY)