Wie gevraagd wordt naar plaatsen van koloniale herinnering in het Belgische straatbeeld, denkt meestal aan het ruiterstandbeeld van Leopold II in Brussel of het monument op de dijk van Oostende. Wie goed kijkt, zal echter ook in Leuven een aantal verwijzingen naar het Belgische koloniale verleden opmerken.
- Het Moorinneken
Op de Grote Markt vind je het café Het Moorinneken. De naam van dit gebouw is geen rechtstreekse verwijzing naar Belgisch-Congo. De naam zou overgenomen zijn van het aanpalende pand dat naar de Middelnederlandse Arthurroman De Moriaen was vernoemd. Volgens de legende verwarde een klerk de naam ‘Den Moer’ vervolgens met ‘Den Moor’. De term ‘Moor’ was immers vanaf de late middeleeuwen gekend en gold als een containerbegrip voor personen van Afrikaanse origine.
Bij de heropbouw van het café na de Eerste Wereldoorlog luisterde de Schaarbeekse beeldhouwer Égide Rombaux de voorgevel op met een buste van een Moorse schone. Uit dit beeldhouwwerk komt de invloed van de toenmalige koloniale iconografie uit het fin de siècle ook duidelijk naar voren. Het beeld van het Leuvense Moorinneken is dus vooral een voorbeeld van een koloniaal referentiekader in het begin van de twintigste eeuw.
- Internationaal Studentencentrum Pangaea
Als ontmoetingsplaats voor internationale studenten staat Pangaea in het Leuvense studentenmilieu bekend als een plek waar zij terecht kunnen voor een gratis kop koffie. De geschiedenis van het ontmoetingscentrum is minder bekend. Het gebouw werd in 1951 opgericht onder de naam ‘Home Congolais‘. Het was een gebouw waar de kinderen van kolonialen, bij gebrek aan een universiteit in Congo, tijdens hun studentenjaren in het moederland konden verblijven. Met de bouw van het pand kwam er zo een oplossing voor een probleem dat rector Van Waeyenbergh al in 1945 had aangekaart. Tot dan toe verbleven deze studenten immers in ontoereikende verblijven in de Justus Lipsiusstraat.
Dankzij een omvangrijke crowdfunding bij koloniale verenigingen en sympathisanten enerzijds, en een ingenieuze belastingconstructie anderzijds, konden in het begin van de jaren 50 de nodige fondsen worden verzameld. Hoewel het gebouw initieel vooral gericht was op blanke studenten, had de toenmalige pers ook aandacht voor het potentieel van zwarte studenten en stelde zelfs ‘een broederschap van Blank en Zwart’ in het Home Congolais voorop. Wie tegenwoordig Pangaea binnenstapt, kan bij een blik op de aanwezigen alvast zien dat die droom is uitgekomen.
- Op de hoek van de Diestse- en de Sint-Maartenstraat
Op een vervallen gevel op de hoek van de Diestse- en de Sint-Maartenstraat kon je tot voor kort een opvallend kunstwerk bewonderen. Een persiflage van de bekende Bongo-bon stak er de draak met de postkoloniale toestand in Congo. Helaas is het echter niet meer mogelijk om het kunstwerk te gaan bezichtigen. Na een renovatie van het gebouw in 2017 werd het verwijderd en verdween deze Leuvense Banksy uit het straatbeeld. In de persiflage werd er een sterk contrast gemaakt tussen de Westerse consumptiemaatschappij en kinderen in oorlogssituaties.
De persiflage was zo een voorbeeld van de Belgische postkoloniale artistieke scène die zich ontwikkelde nadat Luc Tuymans zijn Congo-reeks aan de wereld had voorgesteld. Onder het curatorschap van Vincent Meessen stond in 2015 het Belgische paviljoen op de Biënnale van Venetië in het teken van de omgang met het koloniale verleden. Zowel Meessen als Tuymans gingen voor het eerst door middel van kunst kritisch reflecteren over het Belgische koloniale verleden en wisten daar een breed publiek mee te bereiken.
- De Ladeuzebibliotheek
Achter de Ladeuzebibliotheek gaat een stuk Belgische imperialistische geschiedenis schuil dat ons naar het China van de late negentiende en vroege twintigste eeuw leidt. Wie op de eerste treden van de imposante trappen van de bibliotheek zijn blik naar links wendt, ziet er een inscriptie met de naam van de Belgische diplomaat Emile de Cartier de Marchienne. Als beginnend diplomaat was hij sterk betrokken in het imperiale project van Leopold II in China. Hij wilde met economische projecten zoals spoorwegen zijn invloedsfeer in het land uitbouwen. De jonge de Cartier de Marchienne was hierbij betrokken, onder meer als eerste secretaris van de Belgische gezant Maurice Joostens.
Nadien werd Cartier de Marchienne gezant in de Verenigde Staten waar hij tijdens de Eerste Wereldoorlog een belangrijke schakel was in de samenwerking tussen Herbert Hoover, de oprichter van de humanitaire Commission for Relief in Belgium, en Emile Francqui, de voorzitter van het Nationaal Hulp- en Voedingscomité. Beide organisaties moesten de Belgische bevolking in oorlogstijd van voldoende voedsel voorzien. Hoover en Francqui hadden elkaar overigens al leren kennen tijdens onderhandelingen over spoorwegconcessies in China. De kiemen van de Belgisch-Amerikaanse samenwerking die tot de naoorlogse heropbouw van Leuven leidde, werden dus gelegd op het imperialistische toneel in China. Dichtbij de inscriptie in de Ladeuzebibliotheek staat een standbeeld van Hoover dat deze trans-Atlantische connectie onderstreept.
- Het stadhuis
Naast de beeldjes van hertogen, kunstenaars en academici staat er in één van de vele nissen van het Leuvense stadhuis ook een standbeeldje van Leopold II. Je kan de veelbesproken vorst terugvinden aan de zijde van de Naamsestraat op het derde niveau, uiterst rechts. Leopold II staat hier in een rij van Leuvense en nationale helden. In zijn hand draagt hij een stuk perkament met de inscriptie ‘Congo’ die duidelijk verwijst naar de Congo-Vrijstaat. Samen met de buste van Leopold II in de Ladeuzebibliotheek is dit beeld één van de twee beelden in Leuven ter ere van de vorst. Aangezien het beeldje aan het stadhuis amper zichtbaar is, ontsnapt het voorlopig aan postkoloniale kritieken zoals in Antwerpen of Brussel. Misschien luidt deze blog wel een pleidooi in voor de komst van een standbeeldje van Patrice Lumumba of Thomas Kanza, de eerste Congolese student aan de Leuvense universiteit, in één van de nissen.
Meer lezen.
Gert Huskens en Idesbald Goddeeris. ‘Lumumba in the Hood. The Legacy of Patrice Lumumba in Rap Music since 1990’ in Matthias De Groof (red.), Lumumba’s Iconography. Representations of an Icon in the Arts (Leuven, 2019).
Ruben Mantels. Geleerd in de tropen: Leuven, Congo & de wetenschap, 1885-1960 (Leuven, 2007).
‘Van ‘Home Congolais’ tot Pangaea 2.0’ (http://www.veto.be/artikel/van-home-congolais-tot-pangaea-20), 2017.
Gert Huskens is gastblogger. Hij studeerde in 2016 af als historicus en legt zich toe op koloniale en postkoloniale geschiedenis. Daarnaast studeert hij ook politieke wetenschappen aan de KU Leuven.
Titelafbeelding: Borstbeeld van Leopold II in de universiteitsbibliotheek op het Ladeuzeplein.
OK, ik ijver mee voor een Lumumba- en/of Kanza-beeld in een stadhuisnis!