Spa, augustus 2015. In het informatiepunt voor toerisme bij de toegang tot de waterbron Pierre le Grand, staat de bezoeker meteen oog in oog met de badgasten van weleer. Hoewel er eeuwenlang enkel bronwater werd geschonken, verwierf Spa vanaf de zestiende eeuw de reputatie het “café van Europa” te zijn. Op het meterslange schilderij Livre d’Or de Spa van Antoine Fontaine uit 1894 poseren geduldig drieënnegentig beroemde historische figuren. Aan de rechterzijde, gekleed in een zalmroze jurk en luisterend naar de achttiende-eeuwse Franse filosoof Jean Jacques Rousseau, staat koningin Christina van Zweden. De pas afgetreden koningin zou het kuuroord in 1654 hebben bezocht op aanraden van een andere Franse filosoof en tijdgenoot, René Decartes. De herinnering aan de hoogdagen van het kuuroord imponeert en wordt in Spa nog steeds in leven gehouden, zelfs wanneer de lijn tussen feit en fictie stilaan vervaagt.

Netwerkstad

Spa, augustus 1654. De tussenstop van twee koninklijke gasten in het kuuroord zorgde voor heel wat media-aandacht in de zomermaanden van 1654. Een eerste bezoeker was Karel II van Engeland. Na de executie van zijn vader Karel I en enkele mislukte pogingen om de Engelse troon te heroveren op de republikein Oliver Cromwell, vluchtte de negentienjarige kroonprins naar het Europese vasteland. In de zomermaanden van 1654, vijf jaar na zijn vlucht uit Engeland, beschreven correspondenten in verschillende kranten nog steeds bijna dag op dag de omzwervingen van de verbannen prins en zijn gevolg.

Vanuit Parijs kwam op 11 juli het bericht dat Karel naar Spa was vertrokken in het gezelschap van de hertog van York, om er zijn zus Maria Stuart, echtgenote van Willem II van Oranje, te ontmoetten. Zijn bezigheden in het kuuroord waren volgens de Gazette de France echter voornamelijk van politieke aard. Hij zou er met de prins van Transsylvanië over een huwelijksovereenkomst met een prinses van Oranje onderhandelen. Via zijn zus Maria had Karel II reeds banden met het hof van Oranje, en ook Frederik Willem, keurvorst van Brandenburg en voogd van de minderjarige Willem III van Oranje, werd voor de besprekingen in Spa verwacht.

Christina op tocht

Op datzelfde moment veroorzaakte de plotse troonsafstand van de jonge Zweedse koningin Christina opschudding in Europa. Meteen na de kroning van haar opvolger en neef Karl Gustaaf vertrok Christina naar Denemarken. Het gerucht deed de ronde dat ze het protestantse Zweden achterliet om zich in Rome persoonlijk door de paus tot het rooms-katholicisme te laten bekeren. Europese diplomaten sloegen de gebeurtenissen met grote aandacht gade.

Christina was zonder reisschema vertrokken; het bleef niet enkel gissen naar haar eindbestemming maar eveneens naar haar reisroute. Engelse koningsgezinden hoopten op een tussenstop in Spa waar op dat moment Karel II nog steeds vertoefde. Beide koninklijke bannelingen waren immers niet alleen katholiek (in wording), maar tevens ongehuwd! Van beide geruchten, een bekering en een huwelijk, werd enkel het eerste waarheid. Christina bekeerde zich, in het geheim, op kerstnacht 1654 in Brussel tot het rooms-katholicisme. Van een Anglo-Zweedse huwelijksalliantie kwam nooit iets in huis, sterker nog, het is eigenlijk helemaal niet zeker of Christina van Zweden Spa ooit bezocht.

Rebelse mythes

Hoewel haar door verschillende vertrouwelingen werd aangeraden om in de Ardennen de rust op te zoeken na de abrupte machtswissel, getuigt niets of niemand over een bezoek aan het beroemde kuuroord. Biografen die haar verblijf in de Nederlanden bijna dag op dag reconstrueerden, merkten vooral op hoe de koningin haar tijd in de Zuidelijke Nederlanden spendeerde in het Antwerpse theater en op Brusselse bals. Ze was een van de meest gekende figuren uit haar tijd. Ze correspondeerde met familieleden, met diplomaten en geleerden uit binnen- en buitenland en haar bewegingen werden in de pers gretig opgevolgd, zodat historici voldoende bronnenmateriaal rest om haar verhaal te vertellen.

En toch vertroebelt de mythe van een rebelse jonge koningin tot op heden regelmatig de historische realiteit. Het bekendste voorbeeld blijft de film “Queen Christina” uit 1933 met in de hoofdrol Greta Garbo, waarin Christina aan de troon verzaakt om gehuld in mannenkleren haar geliefde Antonio, een Spaanse ambassadeur, achterna te reizen doorheen Europa. Of Christina van Zweden ooit voet zette in Spa, zal een raadsel blijven. Zeker is wel dat Karel II van Engeland Spa in het najaar van 1654 verliet – zonder echtgenote.

Hoewel er in Spa geen ontkomen is aan het indrukwekkend gastenboek, geven de verschillende monumentale vergulde namenlijsten die her en der in de stad staan opgesteld slechts weinig prijs over haar bezoekers. Zoals het voor een zeventiende-eeuwse diplomaat bleef gissen naar wat er zich in het Ardense kuuroord afspeelde, zo tast ook de hedendaagse historicus soms in het duister in een poging feit van fictie te onderscheiden. Spa houdt zo haar reputatie in ere een oase van rust voor Europese prinsen en prinsessen te zijn. De wereld mag dan wel een idee hebben van het komen en gaan van beroemdheden, de realiteit blijft meestal stilletjes verscholen achter gesloten deuren.

Sophie Verreyken is gastblogger. Ze is als doctoraatsbursaal verbonden aan de onderzoeksgroep Nieuwe Tijd van de KU Leuven, waar ze onderzoek verricht naar Spaanse-Vlaamse elites in de zeventiende-eeuwse Habsburgse Nederlanden.