‘Dear diary, I want to kill and you have to believe, it is for more than just selfish reasons,’ pent high-schoolgirl Veronica Sawyer neer in de film Heathers uit 1989. Haar verlangens worden later beantwoord in deze gitzwarte voorstelling van puberende tieners. Die tieners waren echter niet onder de indruk: de film trok weinig kijkers. Konden zij zich misschien niet vereenzelvigen met de in kleurrijke blazers uitgedoste acteurs? Figuren als de sporto, de prom queen en de geek in de film The Breakfast Club (1985) spraken jongeren veel meer aan. Al bijna dertig jaar houdt die populariteit intussen stand. De films bieden twee uiteenlopende modellen voor de leefwereld van de jongere in de tweede helft van de twintigste eeuw.
De andere jongere
Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw leeft het gevoel dat het leven enkel nog bergaf gaat na het vieren van de dertigste verjaardag. De jeugd gold niet meer als een voorbereiding op het ‘echte leven’, maar vormde een zelfstandige bloeitijd. Een jongere werd daardoor fundamenteel anders dan een volwassene. Dat uitte zich in een aparte jongerencultuur, waarbij consumptie centraal stond. Jongeren keken naar andere films en luisterden naar andere muziek dan volwassenen.Dankzij The Beatles en James Dean leerden ze hoe ze opstandig of verliefd moesten zijn. Dergelijke jonge sterren leken authentieke gevoelens onder woorden te brengen. Een fan kon er zichzelf in herkennen en zich verbonden voelen met talloze andere jongeren, die dezelfde verzuchtingen deelden.
Coming-of-agefilms als Heathers en The Breakfast Club zetten sterk in op de andersheid van de jongere. Zo doemt steeds het weinig heilzame volwassen leven op aan de einder: ‘When you grow up, your heart dies.’ Bij dit gevoel hoorde, althans in The Breakfast Club, een grote vrees: ‘My God, are we gonna be like our parents?’ Volwassenen, ouders in het bijzonder, waren de antagonisten van de jongeren. Toch waren die films, die verbeeldingen van ‘jong zijn’, vooral het werk van volwassenen. Beide regisseurs waren de dertig al voorbij toen ze hun film maakten. Het blijft de vraag hoe dat te rijmen viel met het authentieke gevoel van de jongere.
Hart tegen hart
Naast films en muziek bood ook het jongerenmagazine modellen voor de jeugd aan. In Vlaanderen werd in 1973 Joepie opgericht, een ‘veertiendaags muziekblad voor de moderne tiener’. De lezer zelf stond in het tijdschrift duidelijk centraal. In 1975 werd de rubriek ‘Joepie’s infotheek’ gelanceerd. Die startte met een artikelenreeks over de legertijd, zo geschreven dat de grens tussen idool en fan werd opgeheven: ‘Ook een vedette komt eens aan zijn legerdienst toe. Welke problemen gaan zich voor deze persoon stellen? En wat kunnen jullie daaruit leren?’
Joepie verklaarde te schrijven over wat leefde onder jongeren, maar was geenszins een neutrale verslaggever. Het tijdschrift hulde zich in de rol van oudere en wijze vriend. Dat blijkt uit de lezersbrieven die onder de titel ‘Hart tegen hart’ werden gepubliceerd. De vragen van onzekere jongeren handelden vooral over verliefdheid en relaties. In haar antwoorden beklemtoonde de redactie steeds het verschil tussen vluchtige tienerromances en echte liefde, die uiteindelijk voor het altaar moest worden beklonken.
Een succesvol huwelijk was volgens Joepie de bekroning van een goed jongerenleven. Tijdens hun tienerjaren mochten jongens avances maken en dienden meisjes daarvoor open te staan, maar uiteindelijk moest een geschikte huwelijkskandidaat worden gevonden. Het tijdschrift onderschreef een huiselijk, onschuldig tienertype. Aangezien het volwassen leven niet als een afschrikwekkende toekomst werd voorgesteld, hoefden ouders ook geen onmensen te zijn. Het was uiteraard wel nodig dat ook volwassenen, uit het besef dat ook zij ooit jong waren, verdraagzaamheid opbrachten. Van een generatiekloof tussen jong en oud was hier geen sprake.
Joepie-klup of Breakfast Club?
‘The only place different social types can genuinely get along with each other is in heaven,’ luidt het in Heathers. The Breakfast Club toont die hemel: in die film beseffen de vijf protagonisten uiteindelijk dat ze ‘gebrainwasht’ zijn, waardoor ze elkaar onterecht als verschillend zagen. Hun problemen – door hun ouders veroorzaakt – verenigen hen. De talloze kijkers konden zich ook even bevrijd voelen van het ouderlijk juk. Uiteindelijk keerden zij wel, net als de Breakfast Club, weer huiswaarts.
Joepie koos voor een minder confronterende en meer langdurige aanpak. Rond het blad vormde zich de ‘Joepie-klup’. Een lid van die club was werkelijk een ‘moderne tiener’, waar hij of zij voor werd beloond. Joepielezers konden genieten van evenementen (zoals een tournee van Mud, door het tijdschrift georganiseerd), levensgrote posters van sterren (‘alsof ze werkelijk voor jullie zouden staan!’) en exclusieve interviews. Wie een ‘moderne tiener’ was, mocht dus dicht bij zijn idolen komen. Die idolen droegen evenwel ook bij aan de huiselijke sfeer, zoals de reeks ‘Mijn vrouw / man is vedette’ toonde.
Zowel in de Joepie-klup als de Breakfast Club vonden tieners een zekere geborgenheid en herkenbaarheid. Hoezeer ze hun andersheid ook wilden benadrukken, uiteindelijk kozen ze niet voor het moordlustige model dat Heathers bood. Liever sloten ze zich aan bij de gedachte die aan het einde van The Breakfast Club weerklonk: ‘We are not alone’.
http://www.youtube.com/watch?v=GS29HOVIYYo
(Timo Van Havere)
Timo Van Havere is als praktijkassistent verbonden aan de onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750. Zijn onderzoek focust op de geschiedenis van archieven en archivarissen in de negentiende eeuw.