Joliens 5 favoriete slagvelden

Tijdens de zomervakantie polsen we naar de toeristische tips van onze cultuurhistorici. Deze week: Jolien Gijbels.

Plaatsen die met catastrofes en menselijk lijden worden geassocieerd, doen het goed in het toeristisch aanbod. Sinds de Eerste Wereldoorlog nam het aantal bezoeken aan voormalige strijdtonelen sterk toe. Toch zijn er ook voorbeelden van oudere slagvelden die al langer reizigers aantrekken.

  1. Troje
De muren van het oude Troje.

In de Griekse mythologie staat de Trojaanse oorlog bekend als de tienjarige belegering van Troje door het Griekse leger die uitmondde in een Griekse overwinning en de verwoesting van Troje. Vroege reizigers die het slagveld wilden bezoeken, waren niet alleen gefascineerd door de veldslag, maar ook door de herinnering aan beroemde machthebbers die het slagveld eerder hadden bezocht. Volgens de oud-Griekse geschiedschrijver Herodotos behoorde de Perzische koning Xerxes in 480 v.C. tot een van de eerste bezoekers. Een eeuw later, in 334 v.C., onderbrak de Macedonische vorst Alexander de Grote zijn invasie van Azië om een bezoek te brengen aan het slagveld van Troje. Net als Xerxes bracht hij er een offer aan de godin Athena en eerde hij de graven van de Griekse helden. Kort na zijn bezoek groeide het slagveld uit tot een grote trekpleister in de Oudheid.

  1. Groeningekouter (Kortrijk)
Het enige resterende deel van de Groeningebeek waarachter het Vlaamse leger zich had opgesteld.

Historische slagvelden vergen van bezoekers veel verbeeldingskracht. Veranderingen aan het oorspronkelijke landschap maken het moeilijk om zich de voorbije strijd voor te stellen. Dat is zeker zo bij oude strijdtonelen die door processen van stadsuitbreiding in de loop der geschiedenis onherkenbaar zijn geworden als slagveld, zoals de Groeningekouter in Kortrijk waar de Guldensporenslag plaatsvond. In 1302 versloegen de Vlaamse ambachten er aan de zijde van de Graaf van Vlaanderen de alliantie van de Vlaamse patriciërs en de Franse koning. Eeuwen later ontstond er een Vlaams-nationalistische cultus rond het slagveld, en deed de mythe van een Vlaamse vrijheidsoorlog met bijhorende helden als Pieter de Coninck zijn intrede. Dat Kortrijk ieder jaar op de officiële Vlaamse feestdag de Belgische media haalt, heeft dus vooral te maken met de toe-eigening van de veldslag door de Vlaamse beweging vanaf het einde van de negentiende eeuw.

  1. Merelveld (Kosovo)
De Slag op het Merelveld (Adam Stefanović, 1870).

Meestal herinneren slagvelden aan glorieuze overwinningen met bijhorend bloedvergieten en voorbeelden van heldenmoed. Het middeleeuwse slagveld Merelveld, daarentegen, herinnert de Serviërs aan een historische nederlaag. Op 5 kilometer van de huidige Kosovaarse hoofdstad Pristina versloeg het Ottomaanse leger in 1389 de Serviërs. In de ogen van Servische nationalisten uit de negentiende eeuw was dit een onrechtvaardige nederlaag die het begin van een eeuwenlange Ottomaanse overheersing inluidde. Deze nationale mythe ondersteunt ook nu nog de territoriale aanspraken van Servische nationalisten op Kosovo.

  1. Waterloo
Het slagveld in 1900.

Onmiddellijk na de Slag bij Waterloo in 1815 maakten de eerste bezoekers hun opwachting. Ze stonden oog in oog met de doden en gewonden die in de eerste weken na de strijd waren blijven liggen. De sporen van de veldslag maakten een diepe indruk op hen. Na enkele jaren werden ook een aantal monumenten vast onderdeel van een doorsnee bezoek. Een colonne ter ere van de Britse luitenant-kolonel Gordon (1817) werd gevolgd door een piramide ter nagedachtenis aan de moed van de Hannoveranen (1818) en een Pruisisch monument in Plancenoit (1819). Met de komst van de Nederlandse leeuw in 1826 bleef enkel de verliezende partij ondervertegenwoordigd. Franse bezoekers zouden tot het begin van de twintigste eeuw op hun eerste gedenkteken moeten wachten.

  1. Gettysburg
Canonnen op het slagveld van Gettysburg.

In 1863 kort na de driedaagse strijd in Gettysburg, de grootste veldslag uit de Amerikaanse burgeroorlog, ontstond de idee om het slagveld in de oorspronkelijke staat te bewaren. De Gettysburg Battlefield Memorial Association kocht verschillende stukken land op die later werden erkend als een National Military Park. Een groep veteranen legde zich toe op de ontwikkeling van het park met observatietorens, wegen en wegmarkering die de aandacht vestigen op de belangrijkste episodes uit de veldslag. Eerst werden vooral de overwinnaars, de noordelijke unionisten, vereeuwigd op het terrein. Na enkele decennia nam ook de interesse van veteranen uit zuidelijke staten toe. Al snel groeide de site uit tot een nationaal symbool. Op de herdenkingen van 1913 en 1938 vierden talloze overlevende veteranen uit het noorden en zuiden van het land de nationale hereniging van de Verenigde Staten.

Jolien Gijbels is als doctoraatsstudent verbonden aan de onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750 van de KU Leuven. Ze verricht onderzoek naar de rol van levensbeschouwelijke diversiteit in de Belgische medische pers in de negentiende eeuw.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.