L’héroïsme de la jeunesse, zo luidde het thema van de schrijfwedstrijd die de Belgische minister van Openbaar Onderwijs François Bovesse op 18 januari 1936 lanceerde. Net als zijn voorgangers was Bovesse van mening dat leerlingen heldenmoed konden leren, zolang ze maar de juiste voorbeelden hadden. De tien laureaten van de wedstrijd zouden worden beloond met de biografie van Léon Trulin, een jonge Rijselse spion van Belgische afkomst uit de Eerste Wereldoorlog, en de winnaar mocht een jaar lang pronken met een replica van het Rijselse standbeeld van de verzetsheld. De prijzen werden voorzien door Les Amis de Lille, een Rijselse belangenvereniging die zich bekommerde om het imago van de Franse grensstad in binnen- en buitenland.

Belgische kinderen hadden tijdens het interbellum geen tekort aan exempels van heldhaftige vaderlandsliefde: zij bewonderden het koningspaar boven het schoolbord, schreven opstelletjes over de Brusselse spionne Gabrielle Petit, leerden over de Engelse verpleegster Edith Cavell en de moedige soldaat Léon Trésignies. Met de schrijfwedstrijd voegde Bovesse nog een figuur toe aan het toch al goed gevulde pantheon: dat van een Frans-Belgische jongen dan nog wel. Waarom voelde  Bovesse daar de nood toe?

Ere wie ere toekomt

Als zoon van Belgische migranten groeide Trulin op in Rijsel. Samen met enkele vrienden verzamelde hij tijdens de Wereldoorlog inlichtingen over de Duitse vijand en smokkelde hij die via Nederland naar Engeland. Op 3 oktober 1915 werd hij tijdens zo’n tocht gearresteerd en later gefusilleerd. In Rijsel werd de achttienjarige Trulin vrij vlug na zijn dood een geliefde volksheld.

Zoals andere steden herdacht ook Rijsel na de oorlog zijn verzetslieden met een groots opgezet monument. De stad wilde tonen dat zij de bezetting niet lijdzaam had ondergaan en de collectieve zelfwaarde van de bevolking enigszins opkrikken. De beeldengroep van Felix-Alexandre Desruelles werd ingehuldigd op 31 maart 1929. Maar de manier waarop de kunstenaar de verzetslieden in beeld had gebracht, werd niet door iedereen geapprecieerd. De familie Trulin was geschokt toen bleek dat van de vijf figuren die de beeldengroep vormden, vier onverschrokken de dood in de ogen keken, terwijl hun Léon roerloos op de grond lag. De moed van Léon werd tekort gedaan, zo klaagde zij in een brief aan de Rijselse vereniging Les Amis de Lille. De familie vroeg een rechtzetting.

Les Amis de Lille

De belangengroep Les Amis de Lille was gesticht in 1909 en had als doel Rijsel als toeristische en economische bestemming te promoten. De leden van de vereniging beschikten samen over heel wat prestige, financiële middelen en het oor van belangrijke politici. Het maakte van Les Amis de Lille een invloedrijke speler in het politieke, economische en sociale leven van de regio. In de loop van de jaren 1920 steunde de vereniging de oprichting van verschillende oorlogs- en herinneringsmonumenten in Rijsel. Dat de misnoegde familie Trulin zich tot Les Amis de Lille richtte, hoeft dus weinig te verwonderen. Toch kon ook Les Amis de Lille niets meer veranderen aan de beeldengroep. Daarom gooiden de leden van de vereniging het over een andere boeg.

In de jaren na de inhuldiging van het officiële monument voor de Rijselse verzetshelden, creëerde Les Amis de Lille een parallelle heldencultus rond de figuur van Léon Trulin. Op 8 november 1931 werd een gedenkplaat opgericht op de executieplaats van Trulin. Een jaar later verscheen een boekje van de hand van de voorzitter van de vereniging, de advocaat Philippe Kah, waarin het korte leven van Trulin met een aureool werd omgeven: hij was l’adolescent chargé de gloire. In 1933 werd een standbeeld van Léon Trulin ingehuldigd op diens begraafplaats op de cimetière de l’Est, en nog een jaar later werd een standbeeld van de jonge held ingehuldigd aan het Rijselse justitiepaleis. Elk jaar, op 8 november, werd de executie van Trulin officieel herdacht door leden van het stadsbestuur en door de leerlingen van de École Léon Trulin.

Rijselse heldhaftigheid

Voor Les Amis de Lille was het doel van een schrijfwedstrijd over Trulin in de Belgische scholen veel meer dan louter de bekendheid van Trulin te vergroten. De jonge verzetsheld met Belgische roots vormde voor de leden van de vereniging een zoveelste voorbeeld van wat zij typische ‘Rijselse heldhaftigheid’ noemden. Rijsel vormde voor hen de eerste, belangrijke verdediger van de Franse waarden liberté, égalité et fraternité tegen de buitenlandse ‘barbaren’: tijdens de jaarlijkse Semaine Glorieuse in oktober werd de rol van moedige en onverschrokken Franse verdediger uitgebreid gevierd door de stad.

Les Amis de Lille breidde het idee van Rijsel als verdediger van moderne waarden zonder al te veel moeite ook uit naar België. Immers, na de Wereldoorlog werd de Franse leuze van liberté, égalité et fraternité steeds meer universeel gewaardeerd als basis voor een echte democratie. Als stad op de grens beschouwde Rijsel zichzelf op bijna evidente wijze als de verbindende kracht tussen Frankrijk en België tégen de gezamenlijke vijand Duitsland. De schrijfwedstrijd over Trulin, maar ook de fêtes de l’amitié franco-belge die Les Amis de Lille eerder ondersteunde in Rijsel, vormden exponenten van deze visie.

Trulin ter inspiratie

Wellicht was het imago van de Franse grensstad niet de hoofdreden waarom de minister van Openbaar Onderwijs Bovesse akkoord ging met de inrichting van een schrijfwedstrijd over een Frans-Belgische held. Dat hij de lieveling van Les Amis de Lille toch promootte in de Belgische scholen, had meer te maken met zijn groeiende bekommernis om een gebrek aan vaderlandsliefde bij de Belgische jeugd: een kwalijke ontwikkeling die, zeker in het licht van de toenemende spanningen op het internationale toneel, moest worden bijgestuurd. De figuur van Léon Trulin herinnerde aan vroegere bondgenootschappen en vormde een extra voorbeeld van vaderlandsliefde. En daar had geen enkel land ooit voldoende van.

Meer lezen

Tine Hens, Saartje Vanden Borre en Kaat Wils. Oorlog in tijden van vrede. De Eerste Wereldoorlog in de klas, 1919-1940, Kalmthout: Pelckmans, 2015.

Kevin Labiausse, ‘Un syndicat d’initiative durant l’entre-deux-guerres: les Amis de Lille’, Revue du Nord 85.349 (2003), 117-138.

Titelafbeelding: Monument voor de gefusilleerden in Rijsel.

Saartje Vanden Borre is verbonden aan de Specifieke Lerarenopleiding geschiedenis. Zo promoveerde in 2012 op een proefschrift over Belgische migranten in Noord-Frankrijk. In 2015 verscheen van haar hand Toga’s voor ’t Hoge. Geschiedenis van de Leuvense universiteit in Kortrijk.