Wat je altijd al hebt willen weten over James Cook

In oktober 1770 naderde luitenant James Cook Batavia, het huidige Jakarta. Het belangrijkste deel van zijn reis met de Endeavour, die op 26 augustus 1768 begonnen was, was daarmee afgelopen. Anderhalf jaar lang was Cook in de Stille Oceaan van eiland naar eiland gevaren. Haast overal had hij de gastvrijheid genoten die hij verlangde, in weerwil van plaatselijke regels en gebruiken. De werkelijke machtsstructuren kon Cook niet doorgronden, aangezien hij steeds naar een koninklijk machthebber zocht. Op zijn derde reis kende die imperialistische houding uiteindelijk een fatale afloop: in februari 1779 kwam Cook op Hawaï om het leven. Het onbegrip tussen de Britten en de Hawaïanen was daar ontspoord.

James Cook, naar een schilderij uit 1776.

In het gebied rond Batavia kon Cook daarentegen zijn eigen regels niet opleggen. Daar oefende de Verenigde Oost-Indische Compagnie immers haar macht uit. De Nederlanders controleerden graag wie door de Straat Soenda – tussen Java en Sumatra – voer. Op 5 oktober 1770 overhandigde een Nederlandse officier Cook daarom een gedrukt, Engelstalig formulier met negen vragen over het schip en zijn reis. Cook koos ervoor alleen te antwoorden dat de Endeavour op weg was naar Groot-Brittannië, omdat hij zijn ontdekkingen niet wilde prijsgeven. Volgens hem was deze terughoudendheid gerechtvaardigd, aangezien het papier onmiddellijk naar Batavia zou worden gestuurd.

Deze anekdote herinnert aan het belang van de bureaucratie in de wereldgeschiedenis. Almaar groeiende administraties waren van groot belang bij het uitbouwen van de moderne Europese staten. Zelfs in de Straat Soenda doken bijgevolg formulieren op. Ook daar moest controle worden uitgeoefend door papierwerk. Maar wat gebeurde er met Cooks formulier? De meest omvangrijke editie van zijn journaal – geredigeerd door John Beaglehole – geeft er geen uitsluitsel over. Werd het inderdaad naar Batavia gestuurd? Zit het nog verscholen in de gigantische VOC-archieven? Dat wilde ik altijd al weten over James Cook.

Timo Van Havere is als aspirant van het FWO verbonden aan de onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750. Hij doet onderzoek naar archief en historische cultuur in de negentiende eeuw.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.