Door Luc De Munck
Op 8 oktober 2025 reikte het Internationale Rode Kruiscomité voor het eerst in bijna zestig jaar de Florence Nightingale-medaille uit aan een Belgische verpleegkundige. Deze prestigieuze tweejaarlijkse onderscheiding, ook wel de Nobelprijs voor Verpleegkunde genoemd, ging dit jaar naar 35 verpleegkundigen, onder wie de Leuvense hoogleraar Walter Sermeus. Hij werd de 21ste Belgische laureaat van deze hoge internationale onderscheiding voor zijn innoverend onderzoek naar de registratie van verpleegkundige gegevens.
Eerbetoon aan het werk van gediplomeerde verpleegsters
De Florence Nightingale-medaille werd in het leven geroepen tijdens de negende Internationale Conferentie van het Rode Kruis in 1912 in Washington. Het was een eerbetoon aan Florence Nightingale, die twee jaar eerder was overleden en door haar werk als verpleegster tijdens de Krimoorlog (1853-1856) inspiratie had geleverd voor Henry Dunant om in 1863 het Rode Kruis op te richten. Met de prijs wilde de internationale organisatie het werk van gediplomeerde en goed opgeleide verpleegsters bekronen. Dit vormde een belangrijk signaal met het oog op de erkenning van en waardering voor het verpleegstersberoep, op een ogenblik dat het in de meeste landen, waaronder ook België, nog in de kinderschoenen stond. Het was de bedoeling dat de prijs in 1914 voor het eerst zou worden uitgereikt, maar de Eerste Wereldoorlog verhinderde dat. Het duurde dan ook tot 1920 vooraleer de eerste medailles werden toegekend. In dat jaar ontvingen 51 verpleegsters de onderscheiding. Het zal niet verbazen dat alle laureaten zich verdienstelijk hadden gemaakt tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Eerste medaille voor Belgische frontverpleegster in 1920
Het Belgische Rode Kruis stelde maar liefst zes kandidaten voor: twee Belgische en vier Britse verpleegsters, die tijdens de oorlog in België hadden gewerkt. Het waren (en zijn) inderdaad alleen de nationale Rode Kruisverenigingen die kandidaten mogen voordragen. Als eerste op de voorgestelde lijst uit 1920 stond Edith Cavell, die voor de oorlog directrice was van de Belgische school voor gediplomeerde verpleegsters in Brussel en in 1915 op beschuldiging van verraad werd geëxecuteerd door de Duitse bezetter. Het Internationale Rode Kruiscomité wenste de medaille echter niet postuum uit te reiken en koos voor de twee volgende verpleegsters op de lijst. Zo werd Kate Schandeleer (eigenlijk Catherina Schandeler, maar haar naam werd tijdens de oorlog door haar Britse collega’s ‘verengelst’) de eerste Belgische laureate en kreeg haar Britse collega Astley Campbell eveneens de onderscheiding. Beide verpleegsters hadden de hele oorlog in het Rode Kruishospitaal L’Océan in De Panne gewerkt.
Onderscheiding voor oorlogsverpleegsters
Ook in de daaropvolgende jaren hadden de meeste Belgische laureaten zich onderscheiden tijdens de Grote Oorlog: Elza Hackx en Cécile Mechelynck hadden eveneens in L’Océan gewerkt, Eugénie Henry in het militair hospitaal van Beveren-aan-den-IJzer, Jeanne Hellemans in het Rode Kruishospitaal van Petit-Fort-Philippe (Grevelingen), Juliette Parmentier in meerdere militaire hospitalen en Berthe Crutzen de Velden had tijdens de oorlog gewonden en tuberculosepatiënten verzorgd. Deze onderscheidingen waren illustratief voor de waardering die Belgische verpleegsters nog lang na het einde van de oorlog genoten. Diezelfde appreciatie bleek opnieuw na de Tweede Wereldoorlog. Bij de prijsuitreiking in 1947 kregen maar liefst 71 oorlogsverpleegsters de onderscheiding, van wie vijf met de Belgische nationaliteit.
Genderongelijkheid tot 1991
De oorspronkelijke doelstelling en de criteria om in aanmerking te komen voor de prijs bleven zeer lang quasi-ongewijzigd. Zo was de medaille tot 1991 uitsluitend voorbehouden voor vrouwelijke verpleegsters, pas nadien kwamen ook mannelijke verplegers in aanmerking. Hierdoor zijn slechts 2% van de in totaal 1615 laureaten mannen. Daarnaast duurde het tot 2003 vooraleer, naast de inzet tijdens oorlogen en rampen (niet toevallig de twee belangrijkste werkvelden van het Internationale Rode Kruis), de prijs ook kon worden uitgereikt aan verpleegkundigen die innovatief waren en een pioniersrol vervulden in de gezondheidszorg en de vorming van verpleegkundigen. Dit was een belangrijke shift in de doelstelling van de prijs en onderlijnde het toenemend belang van vernieuwend onderzoek voor de moderne verpleegkunde.
Waardering voor innoverend onderzoek
Het is niet toevallig dat de Leuvense hoogleraar Walter Sermeus, die aan de KU Leuven generaties verpleegkundigen en leidinggevenden in de gezondheidszorg heeft opgeleid, als eerste mannelijke Belgische laureaat de medaille kreeg voor zijn voortrekkersrol op het vlak van de Verpleegkundige Gegevens van de Minimale Ziekenhuisgegevens (VG-MZG). Dit is een dataset die beleidsmakers inzicht geeft in de impact van verpleegkundigen op de kwaliteit en organisatie van zorg. Het toont aan dat verpleegkundigen mee het verschil kunnen maken in de volksgezondheid en dat zij impact hebben op beslissingen over zorgbeleid en -organisatie. Het feit dat een dergelijk innoverend academisch onderzoek dit jaar de Florence Nightingale-medaille heeft gekregen, illustreert dat de prijs het belang van wetenschappelijk onderzoek voor de verpleegkunde erkent en oog heeft voor de voortschrijdende professionalisering en verwetenschappelijking van de verpleegkunde in België.
Meer lezen?
Qian Wang, Ruifang Zhu en Zhiguang Duan, ‘The historical evolution of the regulations for the Florence Nightingale Medal’, Frontiers of Nursing 1, nr. 1 (2018): 1–5.
Qian Wang, Ruifang Zhu en Zhiguang Dian, ‘An Analysis of Past Florence Nightingale Medal Recipients: Insights Into Exceptional Nurses and the Evolution of Nursing’, SAGE Open Nursing 7, nr. 1 (2021): 1–7.
Ludwig De Vocht, ‘’’Nobelprijs Verpleegkunde’’ voor twintig landgenotes’, Tertio 21, nr. 1054 (2020): 12.
Marlies Decavel, ‘Florence Nightingale-medaille voor Belgische verpleegkundige’, Netwerk Verpleegkunde 4, nr. 7 (2025): 53.
Luc De Munck is doctoraatsonderzoeker aan de onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750 van de KU Leuven. Hij voert onderzoek naar de identiteit van katholieke verpleegkundigen in België tussen 1919 en 1974. Als voorzitter van de werkgroep geschiedenis verpleegkunde van Netwerk Verpleegkunde stelde hij de kandidatuur van Walter Sermeus voor de Florence Nightingale-medaille aan het Belgische Rode Kruis voor.
Titelafbeelding: Diploma van de Florence Nightingale-medaille voor Walter Sermeus (Internationale Rode Kruiscomité).