In het academiejaar 2014-2015 viert Kulak, de Kortrijkse afdeling van de KU Leuven, haar gouden jubileum. Op 12 oktober 1965 werd voor de eerste keer het academiejaar geopend in Kortrijk. Leuven kwam met Thebaanse bazuinen en ruisende toga’s; Kortrijk had voor de gelegenheid de straten versierd. Fier als een gieter verwelkomde burgemeester Ivo Jozef Lambrecht de Leuvense ‘beschaving’ in zijn geïndustrialiseerde stad. Op zijn beurt deed rector Descamps zijn best uit te leggen waarom Leuven inzette op kandidaturen in Kortrijk – een vraag die veel Belgen zich stelden. Wat was de zin van een Leuvense universitaire campus waar enkel kandidaturen werden aangeboden, aan de andere kant van het land?

Nieuwe universiteiten

Democratisering, dat was het codewoord in de jaren 1960. ‘Iedereen heeft recht op een universitair diploma zoals op een ijskast of een wagen, ook als hij het niet nodig heeft om een beroep uit te oefenen,’ zo vatte Pieter De Somer het idee in 1966 samen. Élke jongere moest de mogelijkheid krijgen zichzelf te ontwikkelen door een universitaire vorming. Enkel zo zou de Belgische economie kunnen concurreren op de kennisgeoriënteerde Europese markt. Universiteiten oprichten in de provincies leek een oplossing om jongeren uit de minder begoede arbeidersklasse op relatief goedkope manier te laten studeren. Niet iedereen was voor dit idee te vinden; maar vooral het Belgische episcopaat, met de West-Vlaamse bisschop Emiel Jozef De Smedt op kop, pleitte sinds het midden van de jaren 1950 voor de oprichting van katholieke universitaire kandidaturen over het hele land.

De Belgische bisschoppen wilden natuurlijk de positie van de Katholieke Universiteit Leuven als katholiek intellectueel centrum van het land niet bedreigen, maar Leuven klaagde steeds meer over de overbevolking van haar kandidaturen. Te veel studenten schreven zich in, en dat kwam de onderwijskwaliteit niet ten goede. De oplossing voor ieders probleem, aldus de bisschoppen, was de geografische spreiding van het universitair onderwijs. Leuven zou het middelpunt vormen van een netwerk van kandidatuurscampussen in de provincies. Die kandidaturen zouden rekruteren, selecteren, en de beste krachten doorzenden naar de licenties en doctoraten in Leuven. De invloed van niet-katholieke onderwijsinstellingen werd op die manier zoveel mogelijk beperkt, met een sterke Belgische katholieke elite tot gevolg.

Maar met de zogenaamde grendelwet van 1911 rees een huizenhoog juridisch obstakel voor de plannen van het episcopaat: de Katholieke Universiteit Leuven mocht juridisch gezien geen onderwijs inrichten buiten de grenzen van het arrondissement Leuven. Elk initiatief in de provincies zou dus zonder hulp van Leuven worden genomen en droeg, volgens de toenmalige rectoren, de kiem van katholieke concurrentie in zich. De Katholieke Universiteit keek met lede ogen toe hoe kardinaal Van Roey in 1959 de oprichting van de Sint-Ignatiusfaculteiten door de Jezuïeten in Antwerpen goedkeurde. En ook in Namen en Brussel bestonden er al sinds jaar en dag onafhankelijke kandidaturen. Loonde het wel de moeite te dromen van een Leuvens netwerk van kandidaturen als Brugge eigenlijk de enige regio was met plaats voor een Leuvens filiaal?

Geven en nemen

Absoluut, oordeelden de Belgische bisschoppen. Het bestaan van katholieke kandidatuursinstellingen maakte de verwezenlijking van een Leuvens onderwijsnetwerk wel ingewikkelder, maar niet onmogelijk. Er was enkel wat politieke moed nodig. Indien de CVP er in slaagde de grendelwet van 1911 af te schaffen en de socialistische en liberale partij te overtuigen van een universitaire spreiding, dan zouden de bisschoppen ervoor zorgen dat Antwerpen en Namen ‘geïntegreerd’ werden in de Katholieke Universiteit Leuven en er nieuwe kandidaturen zouden worden gesticht in Brugge, Hasselt en Henegouwen – in die volgorde.

Binnen CVP-kringen vond het plan van de bisschoppen gehoor bij een groep toppolitici onder leiding van Eerste Minister Theo Lefèvre. Zij stuurden aan op een onderhandeld compromis met de socialisten en liberalen – de schooloorlog van de jaren 1950 had geleerd dat die werkwijze de beste was. Het overleg tussen de drie toppartijen resulteerde in 1965 in de wet op de universitaire expansie. Liberalen en socialisten kregen twee nieuwe rijksuniversitaire instellingen in Antwerpen en Bergen. Katholieken verkregen de afschaffing van de grendelwet van 1911, de erkenning van de Sint-Ignatiusfaculteiten én de toestemming om in West-Vlaanderen universitaire kandidaturen Letteren en Wijsbegeerte in te richten. In Kortrijk in plaats van Brugge, want die laatste stad was te dicht bij Gent.

Vijftig jaar Kulak

Met de universitaire expansiewet van 1965 haalden de Belgische bisschoppen slechts gedeeltelijk hun slag thuis. Bisschop De Smedt had zijn Leuvens filiaal in Kortrijk, maar Antwerpen, Namen, Brussel en later ook Hasselt functioneerden op eigen krachten – en zouden dat in de toekomst ook blijven doen. Kulak was de enige dochter van de Leuvense Alma Mater; het verhoopte katholieke netwerk van kandidaturen met Leuven als intellectueel centrum kwam niet van de grond. Vijftig jaar later belemmert dit de feestvreugde niet,  maar het verklaart des te meer de zonderlinge eigenheid van het ‘experiment’ Kulak.

(Saartje Vanden Borre)

Saartje Vanden Borre is als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750. Ze publiceerde over het sociaal-culturele leven en de integratie van Belgische migranten in Noord-Frankrijk in de tweede helft van de negentiende eeuw. Momenteel werkt ze aan een geschiedenis van Kulak.